مهمترین علل و راه درمان بیماری نرمی‌ استخوان یا راشیتیسم چیست؟

راشیتیسم یا بیماری نرمی استخوان یکی از مهمترین بیماری‌هاییست که اکثرا کودکان به آن مبتلا می‌شوند. طی سال‌های اخیر مخصوصا در بسیار از کشورهای پیشرفته نظیر آمریکا این بیماری ریشه کن شده است.

ولی متاسفانه در کشور ما مخصوصا مناطق محروم شاهد هستیم که بسیاری از مادردان به دلیل کمبود و حتی نبود امکانات، نمی‌توانند آزمایش‌های مخصوص بارداری نظیر غلبارگری را انجام دهند که این خود دلیلیست بر تولد نوزادان با مشکلات استخوانی. بیماری راشیتیسم (نرمی‌استخوان) نرم شدن و ضعیف شدن استخوان است که در کودکان و تا قبل از بلوغ به دلیل کمبود ویتامین دی شایع است.

بیماری استئومالاسی که اکثرا بزرگسالان با آن واجه هستند با راشیتیسم متفاوت است. بیماری نرمی‌ استخوان قابل تشخیص و درمان است. جهت شناسایی عوامل نرمی‌استخوان و در پی آن درمان بیماری، شناخت هر چه بهتر بیماری راشیتیسم ضروری است. با مطالعه این مقاله پزشکی کافه نبض بیشتر با این بیماری آشنا شوید.

معرفی بیماری راشیتیسم (نرمی‌استخوان)

بیماری راشیتیسم (نرمی‌استخوان)، یک اختلال اسکلتی است که ناشی از عوارض کمبود ویتامینD ، کلسیم یا فسفر است. این ویتامین‌ها و مواد مغذی نقش مهمی را در رشد استخوان‌ها ایفا می‌کنند. به همین منظور؛ افراد مبتلا به نرمی‌استخوان، دارای استخوان‌های ضعیف و نرم بوده، توقف رشد داشته و در مواردی شدیدتر ممکن است دچار ناهنجاری‌های اسکلتی مانند تغییر فرم پای بیمار شود.

راشیتیسم بیشتر در کودکانی که بین 6 تا 36 ماهه هستند، رایج است. از آنجا که کودکان در حال رشد هستند و استخوان‌هایشان کامل رشد نکرده، بیشتر از بزرگسالان در معرض ابتلا به راشیتیسم قرار دارند. مخصوصا کودکانی که در مناطقی با نور کم خورشید زندگی می‌کنند، و ویتامین D به مقداری کافی دریافت نمی‌کنند.

همچنین؛ کسانیکه رژیم غذایی گیاه­خواری دارند، یا محصولات شیری کمی ​​مصرف می‌کنند، بیشتر در معرض ابتلا به بیماری نرمی‌استخوان قرار می‌گیرند. البته در بعضی موارد، این بیماری کاملا ارثی است.

زمانی این بیماری بسیار شایع بود اما امروزه بیماری راشیتیسم در آمريكا بسیار نادر است و در بیشتر کشورهای توسعه ‌یافته به دلیل مصرف غذاهای غنی ‌شده مانند غلات غنی ‌شده با ویتامین دی، بیماری ریشه‌کن شده است.

عوامل ایجاد بیماری راشیتیسم (نرمی‌استخوان)

سوالی که همیشه مطرح می‌شود این است که: چه کسانی در معرض خطر ابتلا به راشیتیسم هستند؟ معمولا؛ کمبود ویتامین دی، کمبود سایر مواد معدنی مانند فسفر و کلسیم و ویتامین‌ها و مشکلات جذبی از عوامل ایجادکننده‌ی راشیتیسم می‌باشند.

کمبود ویتامین D از چه عواملی نشات میگیرد؟

افرادی که دچار کمبود ویتامین دی در بدنشان می‌باشند، بسیار مستعد ابتلا به این بیماری هستند. کمبود ویتامین دی در اثر عوامل زیر بوجود می‌آید.

• رژیم غذایی

در صورتیکه رژیم گیاه‌خواری دارید و از غذاهایی چون ماهی، تخم‌مرغ یا شیر استفاده نمی‌کنید، طبیعتا بیشتر در معرض کمبود ویتامین دی و خطر ابتلا به راشیتیسم قرار می‌گیرید. همچنین کسانی‌ که در هضم شیر مشکل دارند و یا به شکر شیر (لاکتوز) حساسیت دارند، احتمال بروز نرمی‌استخوان در آن­ها بالاتر می‌رود.

کودکانی که تنها از شیر مادر تغذیه می‌کنند نیز ممکن است دچار کمبود ویتامین دی شوند، زیرا شیر مادر حاوی مقدار کافی از ویتامین D نیست.

• رنگ پوست

خطر ابتلا به بیماری راشیتیسم در کودکان آفریقایی، جزایر اقیانوس آرام و خاورمیانه بخاطر پوست تیره‌شان، بالاتر است. چون پوست تیره نمی‌تواند مانند پوست روشن در برابر نور خورشید واکنش نشان دهد، بنابراین ویتامین D کمتری تولید می‌کند.

• موقعیت جغرافیایی

از آنجا که بدن در هنگام قرار گرفتن در معرض آفتاب ویتامین D بیشتری تولید می‌کند، بنابراین اگر در منطقه‌ای با نور آفتاب کم زندگی می‌کنید، بیشتر در معرض ابتلا به راشیتیسم قرار می‌گیرید.

همچنین اگر در تمام ساعات روز در منزل کار می‌کنید، در معرض ابتلای بیشتری قرار خواهید گرفت.

مشکلات بدن در جهت جذب ویتامین دی دارد؟

ویتامین D به بدنتان کمک می کند تا کلسیم و فسفر موجود در روده را جذب کند. می‌توانید ویتامین D را از محصولات غذایی مختلفی دریافت کنید. بدن شما در هنگام قرار گرفتن در معرض نور خورشید نیز، ویتامین دی تولید می‌کند.

بیماری راشیتیسم (نرمی‌استخوان) مادرزادی و ارثی است؟

بیماری راشیتسم علاوه بر عوامل ذکر شده بصورت ارثی نیز ممکن است منتقل شود. این بدان معناست که این اختلال می‌تواند از طریق ژن‌ها منتقل شود. این نوع راشیتسم، به راشیتیسم ارثی معروف است. در این نوع از راشیتیسم، کلیه‌های کودک قدرت جذب فسفر را ندارند و در نتیجه شخص به راشیتسم مادرزادی مبتلا می‌شود.

پای پرانتزی کودکان نشانه‌ی چیست؟

ناهنجاری‌های اسکلتی که منجر به بدفرمی و بدشکلی اسکلتی می‌شود، یکی از نشانه‌های ابتلا به بیماری نرمی‌استخوان یا راشیتیسم در کودکان است. در این صورت؛ پاها بصورت پرانتزی یا ضربدری در‌می‌آیند. عدم درمان این بیماری در دوران کودکی باعث کوتاهی قامت و بدشکلی اندام‌ها مانند جمجه، پاها و ستون‌فقرات می‌شود و راه رفتن را به مرور مشکل و مشکل‌تر می­کند. حرکات اصلاحی پای پرانتزی یکی از راهکار­های مقابله با این مشکل است که عبارتند از: حرکات کششی، نشستن قورباغه­‌ای و …

علائم و نشانه‌های کلی بیماری راشیتیسم (نرمی‌استخوان) چیست؟

علائم و نشانه‌های کلی ابتلا به بیماری راشیتسم در کودکان شامل مشکلات و ناهنجاری‌های استخوانی-اسکلتی و توقف در رشد است.

کودکان مبتلا به بیماری راشیتیسم (نرمی‌استخوان) چه علائمی دارند؟

• وجود برخی ناهنجاری­‌ها در دندان مثل: طولانی شدن زمان تشکیل دندان، وجود سوراخ در مینای دندان، آبسه و مشکلات کلی در ساختار دندان
• ناهنجاری‌های اسکلتی که منجر به بدفرمی و بدشکلی اسکلتی می‌شود، شامل: جمجمه‌ای عجیب ‌وغریب و نرم که ممکن است باعث طولانی‌تر شدن شکل‌گیری استخوان‌ها شود. علاوه بر آن؛ پاهایی ضربدری یا پرانتزی، ناهنجاری در دنده‌ها، استخوان‌های سینه بیرون زده، قوز در ستون فقرات و ناهنجاری‌های لگنی که باعث بدفرمی می‌شود.
• توقف رشد در کودکان و کوتاهی قد
• امکان ابتلا به عفونت‌ها
• شکستگی و تردی استخوان‌ها
• گرفتگی و کاهش قدرت عضلات
• درد یا حساسیت استخوان‌های بازوها، پاها، لگن یا ستون فقرات

بیماری راشیتیسم در بزرگسالان چگونه است؟

استئومالاسی به معنی “استخوان نرم” است. استئومالاسی باعث می‌شود تا استخوان‌ها ضعیف شوند و احتمال شکستگی استخوان‌ها بالا می‌رود. فقط بزرگسالان به استئومالاسی مبتلا می‌شوند. پوکی استخوان در زنان شایع­تر است و اغلب در دوران بارداری اتفاق می‌افتد.

استئومالاسی پوکی استخوان نیست، البته هر دو می‌توانند باعث شکسته شدن استخوان‌ها شوند.

استخوان‌ها برای رشد و محکم‌شدن به مواد معدنی خاصی نیاز دارند. اگر بدن به اندازه کافی این مواد را دریافت نکند، ممکن است دچار استئومالاسی شود. دلایل اصلی بروز این بیماری عبارتند از:

• در صورتیکه به اندازه کافی ویتامین D مصرف نکنید. برای جذب کلسیم از رژیم غذایی خود به این ویتامین نیاز دارید، بنابراین کمبود ویتامین D می‌تواند بر سلامتی استخوان‌های شما تأثیر بگذارد.
• برخی از داروهای تشنج نیز ممکن است باعث ایجاد استئومالاسی شوند.
• اگر کلیه‌ها نتوانند به درستی اسیدها را کنترل کنند، امکان ابتلا به بیماری بالا می‌رود. زیرا با گذشت زمان، اسید اضافی در مایعات بدن می‌تواند استخوان‌ها را به آرامی حل کند.

این مورد نادر است، اما برخی از افراد دارای بیماری ژنتیکی هستند که باعث پوکی استخوان می‌شود.

علائم استئومالاسی شامل: احساس خستگی، شکستگی استخوان‌ها، درد، دشوار بودن برخاستن و بالارفتن از پله‌ها، عضلات ضعیف در بازوها و ران‌ها است.

• نقد و بررسی داروی پوکی استخوان و تاثیر شگفت انگیز آن ها

عوارض بیماری راشیتیسم (نرمی استخوان) در کودکان و بزرگسالان چیست؟

• به تعویق افتادن تکامل و رشد
• ناهماهنگی و شکل بد استخوان­‌ها
• ایجاد مشکلاتی در دندان
• کوتاه ماندن قد
• و …

آیا بیماری راشیتیسم خطرناک است؟

اگر کودک شما علائم بیماری راشیتسم را دارد، باید سریعاً به پزشک مراجعه نمایید، تا بیماری تشخیص داده شود و سریعا تحت درمان قرار گیرد.

در صورتیکه این اختلال در دوران رشد کودک درمان نشود، ممکن است منجر به کوتاهی قد کودکان و بزرگسالان و بدشکلی اسکلت بدن آن­ها گردد و اگر این اختلال درمان نشود، این ناهنجاری‌ها می‌توانند دائمی شوند و شخص مجبور شود تمام عمر را روی صندلی‌های چرخدار طی کند.

چطور به بیماری نرمی‌استخوان (راشیتیسم) مبتلا نشویم؟

بله. با قرار گرفتن در معرض نور خورشید می‌توان از ابتلا به راشیتیسم جلوگیری کرد. طبق اعلام خدمات ملی بهداشت انگلیس (NHS(ان اچ اس))، شما فقط لازم است چند بار در هفته در ماه‌های بهار و تابستان، دست و صورت خود را در معرض نور آفتاب قرار دهید تا از ابتلا به راشیتیسم جلوگیری شود.

البته حتما درنظر داشته باشید که قرارگرفتن در معرض نور خورشید به مدت طولانی، می‌تواند به پوست شما آسیب برساند و برای جلوگیری از سوختگی و آسیب دیدگی پوست باید از ضدآفتاب استفاده شود.

البته؛ در برخی موارد گزارش شده است که؛ استفاده از ضد آفتاب می‌تواند مانع از تولید ویتامین D در پوست شما شود، بنابراین؛ خوردن غذاهایی که دارای ویتامین D هستند یا مصرف مکمل‌های ویتامین D مفید می‌تواند این کمبود را برطرف کند. با این اقدامات پیشگیرانه می‌تواند خطر ابتلا به راشیتیسم را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.

یکی از راه­‌هایی که به ما کمک می­کند تا از مبتلا شدن کودکمان جلوگیری کنیم استفاده دقیق و درست از جدول رشد نوزاد است.

تشخیص و درمان به موقع نرمی‌استخوان (راشیتیسم)

حال بیماری نرمی‌استخوان (راشیتیسم) چگونه تشخیص داده می شود؟ و راه‌­های درمان آن کدام است؟

پزشک می‌تواند با انجام معاینات جسمی، بیماری راشیتیسم را تشخیص دهد. پزشکان با فشار ملایم بر روی استخوان‌ها، حساسیت و درد در استخوان‌ها را بررسی می‌کنند.

متخصصین این حوزه ممکن است آزمایشات خاصی را برای کمک به تشخیص دقیق‌تر تجویز نماید، که از جمله‌ی آن‌ها عبارتند از:

• آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح کلسیم و فسفر در خون
• عکس­ برداری اشعه X از استخوان‌ها برای بررسی ناهنجاری‌های استخوانی

در مواردی نادر، بیوپسی استخوانی یا نمونه‌برداری استخوانی انجام خواهد شد. در این آزمایش تکه‌ای کوچک از استخوان از بدن خارج شده تا جهت آنالیز به آزمایشگاه ارسال شود.

درمان بیماری راشیتیسم (نرمی‎‌استخوان) شامل مکمل‌های غذایی، درمان‌های دارویی و در مواردی جراحی است.

آیا درمان‌های دارویی برای نرمی‌ استخوان وجود دارد؟

قبل از هرکاری باید آزمایش ویتامین دی بدهیم تا مطمئن شویم، مشکل کمبود ویتامین دی داریم. سپس به درمان دارویی آن بپردازیم.

درمان راشیتیسم (نرمی ‎‌استخوان) بر جبران کمبود ویتامین دی یا مواد معدنی بدن تمرکز دارد. با انجام این کار، علائم مرتبط با راشیتیسم از بین خواهد رفت.

در مواردی که کودک دارای ویتامین D کافی نباشد، پزشکان می­گویند تا کودک را به مکانی که آفتاب کافی دارد، ببرید. همچنین توصیه می‌شود تا فرآورده‌های غذایی حاوی ویتامین D مانند ماهی، جگر، شیر و تخم‌مرغ استفاده شود.

از مکمل‌های کلسیم و ویتامین D نیز می‌توان برای درمان راشیتیسم استفاده کرد. در مورد دوز مصرفی باید با پزشک خود مشورت کنید زیرا بسته به اندازه کودک، دوزهای مصرفی می‌تواند متفاوت باشد. استفاده‌ی بیش از حد از ویتامین D یا کلسیم می‌تواند برای کودک خطرناک باشد.

برای درمان بیماری راشیتیسم‌ ارثی، ترکیبی از مکمل‌های فسفر و مقادیر زیادی از یک فرم خاص ویتامین D ممکن است، مورد نیاز باشد.

آیا نرمی‌ استخوان با جراحی درمان می‌شود؟

اگر کودک دچار ناهنجاری‌های اسکلتی و یا بدفرمی اسکلتی شده باشد، ممکن است برای اصلاح فرم اسکلت و فرم‌دهی استخوان‌های کودک در هنگام رشد او، نیاز به پروتز باشد. در موارد شدیدتر برای درمان استخوان درد، ممکن است کودک شما به عمل جراحی اصلاحی احتیاج داشته باشد.

مواد غذایی مناسب بیماران نرمی‌استخوان‌ چیست؟

در این بخش چند نوع مواد غذایی حاوی ویتامین دی را معرفی خواهیم نمود.

• ماهی سالمون

ماهی سالمون یک ماهی چرب محبوب و منبع عالی ویتامین D است.

ماهی سالمون وحشی حاوی حدود 988 IU (آی یو) ویتامین D در هر وعده است، در حالیکه ماهی سالمون پرورشی به طور متوسط ​​250 IU ویتامین دی دارد که بترتیب 124٪ و 32٪ DV(دی وی) است.

• شاه‌ماهی و ساردین

شاه‌ماهی نوعی ماهی است که در سراسر جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ماده را می توان بصورت خام، کنسرو، دودی و یا ترشی سرو کرد. این ماهی کوچک یکی از بهترین منابع ویتامین D است. شاه‌ماهی همچنین حاوی مقدار زیادی سدیم است.

ساردین‌های کنسرو شده منبع خوبی برای ویتامین D هستند. به طور کلی ماهی­های چرب دارای ویتامین دی بالایی هستند. هالیبوت و ماهی ماکرل نیز منبع ویتامین دی هستند.

• روغن ماهی (روغن جگر ماهی کاد)

روغن جگر ماهی یک مکمل محبوب است. به افرادی که ماهی را دوست ندارند، روغن جگر ماهی که دارای مواد مغذی کافی است پیشنهاد می­شود. این یک منبع عالی ویتامین D است. روغن جگر Cod(کاد) منبع فوق‌العاده‌ای برای ویتامین A نیز هستند. علاوه بر این، روغن جگر ماهی کاد دارای مقادیر زیادی از نظر اسیدهای چرب امگا 3 نیز می‌باشد.

• تن ماهی

بسیاری از افراد بدلیل عطر و طعم کنسرو تن ماهی و روش نگهداری آسان آن از این کنسروها استفاده می‌کنند. این کنسروها ارزان­تر از خرید ماهی تازه نیز می‌باشند. متأسفانه، کنسرو تن ماهی حاویmethylmercury ( متیل مرکوری) است، سمی که در بسیاری از انواع ماهی‌ها یافت می‌شود. در صورت وجود در بدن، می‌تواند باعث ایجاد مشکلات سلامتی جدی شود.

• زرده تخم‌مرغ

تخم مرغ کامل منبع دیگر و همچنین یک غذای بسیار مغذی است. با اینکه بیشتر پروتئین‌های موجود در یک تخم‌مرغ در سفیده یافت می‌شود، اما چربی‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی، در زرده وجود دارد.

• قارچ

بجز غذاهای غنی‌شده، قارچ‌ها تنها منبع گیاهی مناسب ویتامین D است. قارچ‌ها مانند انسان‌ها، می‌توانند این ویتامین را هنگام قرار گرفتن در معرض نور ماوراء بنفش سنتز کنند. تنها تفاوت قارچ با حیوانات و موجودات دیگر این است که قارچ ویتامین D2 تولید می­کند اما بقیه D3 تولید می­کنند.

• غذاهای غنی‌شده

منابع طبیعی ویتامین D محدود است، بخصوص وقتی‌که گیاه­خوار باشید و یا ماهی دوست نداشته باشید. اما خوشبختانه، برخی از محصولات غذایی که بطور طبیعی حاوی ویتامین D نیستند، با این ماده مغذی غنی می‌شوند. مانند:

شیر گاو، بطور طبیعی منبع خوبی برای بسیاری از مواد مغذی از جمله کلسیم، فسفر و ریبوفلاوین است. در چندین کشور، شیر گاو با ویتامینD  غنی شده است.

از آنجا که ویتامین D تقریباً فقط در محصولات حیوانی یافت می‌شود، گیاه­خواران به دلیل کمبود این ویتامین در خطر ابتلا به راشیتیسم هستند. به همین دلیل، از شیر سویای غنی‌شده استفاده می‌کنند.

• غلات و جو دو سر

معمولا برخی از غلات و جو دو سر با ویتامین D غنی می‌شوند.

چه میوه‌ای سرشار از ویتامین D است؟

معمولا مقدار ویتامین دی در میوه‌ها صفر است با این حال، در برخی از کشورها آب‌پرتقال را با ویتامین D و سایر مواد مغذی مانند کلسیم غنی‌ می‌کنند. زیرا ویتامین دی بصورت طبیعی در سبزیجات و میوه‌هایی مانند پرتقال وجود ندارد.

علائم و نشانه‌های پوکی استخوان چیست؟

امکان دارد قبل از تشخیص پوکی استخوان، دچار شکستگی استخوان‌ها شوید، این شکستگی‌ها ممکن است با ضربه‌ای آهسته رخ دهند. در چنین شرایطی و اگر سن بالای ۵۰ سال دارید، باید در رابطه با تست غربالگری استخوان با پزشکتان مشورت کنید. حال چگونه می‌توان دانست که شکستگی استخوان‌ها بخاطر شکنندگی استخوان‌ها بوده؟

آکادمی جراحی ارتوپد آمریکا به این موضوع اشاره کرده که امکان دارد ناحیه‌ی آسیب‌دیده بر اثر شکستگی کج شود. در دیگر موارد ممکن است افراد در قسمت پشت خود احساس درد کنند، اما حتی متوجه نمی‌شوند که در اثر چه چیزی دچار درد شده‌اند. درد در ناحیه‌ی پشت می‌تواند در اثر شکستگی و یا ترک‌خوردگی در مهره‌ها باشد. بهتر است در این موارد را با پزشک مربوطه در میان بگذارید.

از نشانه‌­های دیگر پوکی استخوان دکتر گوپال‌کریشنان می‌گوید:

در صورتیکه بیشتر از 5 سانتیمتر کاهش قد داشتید و یا دچار انحنای ستون فقرات شدید،‌ باید به این علائم توجه کنید. این تغییرات نشان دهنده‌ی اینست که پوکی ‌استخوان بر مهره‌های‌تان اثر گذاشته است.

نشانه‌هایی دیگری که به‌ معنای ریسک بالای ابتلا به بیماری پوکی ‌استخوان است موارد زیر را شامل می‌شود:

• سطح بالای میزان سرم کلسیم و یا آلکالین فسفات در آزمایش خون
• نتایج تراکم مواد معدنی استخوان با نشانه‌ T-2.5 یا کمتر (نشا‌گر T نشان‌دهنده‌‌ی تراکم استخوان بالاتر یا پایین­تر از حد متوسط است که امتیاز کمتر از -2.5 نشانه‌ای از‌ پوکی ‌استخوان می‌باشد.)
• از روی صندلی به سختی بلند شدن
• درد عضلات و مفاصل
• کمبود ویتامینD

البته علائم ذکر شده می‌تواند نشان‌دهنده‌ بیماری‌های دیگری نیز باشد، بنابراین باید با پزشکتان مشورت کنید تا مشکل‌تان دقیقا تشخیص داده شود. توجه داشته باشید که بالا رفتن سن، دردهای مفصلی را نیز به همراه دارد که امری طبیعی است. بنابراین همه‌ دردها نشانه‌ دهنده‌ی ابتلا به پوکی ‌استخوان نمی‌باشد، اما تا وقتی‌که مطمئن نشده‌اید، باید هر درد قابل ملاحظه‌ای را در نظر بگیرید و به آن توجه کنید.

جمع بندی

همانطور که در مطلب بالا به آن اشاره شد؛ در بسیاری از کشورهای پیشرفته این بیماری ریشه کن شده است. ولی در برخی از کشورهای در حال توسعه یا دارای قومیت های مختلف که وضعیت مالی مناسبی ندارند؛ متاسفانه این بیماری در بین کودکان دیده می‌شود. واکسنی برای جلوگیری از راشیتیسم وجود ندارد ولی به اندازه کافی مواد غذایی و پروتئینی تاثیر مستقیمی بر جلوگیری از بیماری نرمی استخوان دارند. قطعا هر شکستگی نرمی استخوان نیست. از همین رو؛ پزشکان پیشنهاد می‌کنند هیچوقت ورزش و تغذیه سالم را فراموش نکنید. ورزش و رژیم غذایی مناسب باعث تقویت استخوان‌ها می‌شود و در زمان سالمندی تاثیرش به فریادتان خواهد رسید.