بیماری طاعون، انواع آن و روش های درمان آنها چیست؟

بیماری طاعون با نام مستعار مرگ سیاه روزگاری وحشت را به جان مردمان جهان انداخته بود. این مصیبت تنها در مدت چند سال حدود دویست میلیون انسان را به کام مرگ کشاند. این بیماری در میان سال های ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۱ میلادی بشریت را مبهوت قدرت ویرانگرش کرد و پندمیک شد.

پس از دوران تیره و تار قرون وسطی بار دیگر این بیماری واگیر در دهه ۱۸۹۰ در قسمت هایی از جهان قربانی گرفت. کشور ما ایران نیز از این مهلکه در امان نماند و در عصر صفوی بر اثر این بیماری تلفات زیادی داد. برخی تصور می کنند که طاعون ریشه کن شده است. در صورتی که حقیقت چیز دیگری می باشد.

اکنون در قرن بیست و یک میلادی همچنان مواردی از ابتلا به این بیماری گزارش داده می شود. با وجود اینکه تعداد مبتلایان به طرز چشمگیری کاهش یافته است ولی این مریضی هنوز کامل ریشه کن نشده است و در مناطق خاصی از آفریقا، آسیا و آمریکا مشاهده می گردد. صورت پندمیک و اپیدمیک این بیماری امروزه به شکل اندمیک در آمده است. با کافه نبض همراه باشید تا با انواع مختلف این بیماری خطرناک و روش های کاربردی برای پیشگیری و درمان آن آشنا شوید.

طاعون در ایران

طاعون و وبا در ایران قربانی های زیادی گرفته است. نقطه دقیق شروع طاعون در کشور ما هنوز مشخص نیست. در زمان صفویه و قاجار چندین مرتبه اپیدمی طاعون فاجعه به بار آورد.

بخش بیماری های واگیر انسیستو پاستور ایران که به لطف دکتر بالتازار در سال ۱۳۲۵ تاسیس شد، عملکرد درخشانی در مهار کردن طاعون داشته است. از جمله خدمات به یاد ماندنی این مرکز مهار کردن به موقع و سریع طاعون در کردستان در سال ۱۳۳۱ بود.

متاسفانه چند سال پیش خبرهای از شیوع طاعون دامی در کرمان، کرج و طالقان منتشر شد که نشان می داد هنوز هم باید نگران این بیماری در کشور خود باشیم.

بیماری طاعون چیست؟

طاعون بیماری است که به وسیله باکتری مخوفی با نام یرسینیا پستیس (Yersinia pestis) به وجود می آید. این بیماری عفونی میان انسان و حیوان مشترک است. جوندگانی همانند موش ها و حشراتی نظیر کک ها ناقلین طاعون به شمار می آیند. انسان از مجاورت با این ناقلین و مصرف گوشت آلوده آنها مبتلا شوند.

در همین عصر ما نیز امکان ابتلا به این بیماری وجود دارد. البته احتمال وقوع آن نسبت گذشته بسیار کمتر است اما اگر اتفاق بیافتد باید هر چه سریعتر درمان شروع شود تا جلوی خطرات آن گرفته شود.

افراد آلوده در ابتدا علائمی شبیه به آنفلونزا از خود نشان می دهند. یعنی دچار تب، سردرد، بدن درد، ضعف و حالت تهوع می گردند. اما بسته به اینکه به کدام نوع طاعون مبتلا شدند علائم دیگرشان می تواند متفاوت باشد.

انواع بیماری طاعون

بسته به اینکه کدام قسمت بدنتان درگیر طاعون می شود، این بیماری سه نوع کلی دارد:

• بیماری طاعون بوبونیک (غدد لنفاوی درگیر هستند)
• بیماری طاعون سپتیسمیک (خون درگیر می شود)
• بیماری طاعون پنومونیک (ریه درگیر است)

در تقسیم بندی ریزتری این بیماری به انواع زیر تقسیم می شود:

• طاعون خیارکی
• طاعون عفونتی خون
• طاعون ریوی
• طاعون حلقی
• طاعون مننژ

در ادامه به شرح هر یک از انواع طاعون خواهیم.

طاعون خیارکی

طاعون خیارکی یکی از شایع ترین نوع این بیماری محسوب می شود. نهفتگی آن ۱ الی ۷ روز به طول می انجامد. پس از پدیدار شدن علائم شبه آنفولانزا اولیه غدد لنفاوی به شدت تورم پیدا می کنند و خیارک هایی در پوست پدیدار می شود. در حوالی نیش یا گاز گرفتکی این خیارک های دردناک بیشتر به چشم می خورند.

تب بالا باعث می شود آب بدن بیمار کشیده شده و تشنگی عذاب آوری را متحمل شود. در صورتی که درمان به موقع صورت نگیرد احتمال مرگ بیمار وجود خواهد داشت.

طاعون عفونتی خون

زمانی که باسیل یرسینیا پستیس درون خون ازدحام پیدا می کنند، این نوع از بیماری طاعون پدیدار می گردد. متاسفانه طاعون عفونتی خون به اندام هایی همچون قلب، کبد و طحال آسیب جدی وارد می کند. افت فشار و دردهای عضلانی غیرقابل تحمل از جمله عوارض آزار دهنده این بیماری است.

طاعون ریوی

خوشبختانه احتمال ابتلا به طاعون ریوی بسیار کمتر از انواع دیگر است. اگر غیر از این بود فجایع زیادی اتفاق می افتد. چراکه این نوع از بیماری طاعون بسیار خطرناک و کشنده است. تنها ساعاتی طول می کشد تا علائم غیرقابل بیماری ظاهر شوند.

از آنجا که عفونت از راه تنفس به بدن راه پیدا می کند، سرعت انتقال از انسان به انسانی دیگر به طرز غیرقابل کنترلی بالا می رود. تنها کافی است بزاق فرد مبتلا به شخص دیگری منتقل شود. تب بیمار بالا رفته، به سختی نفس کشیده و ممکن است خون استفراغ کند. موارد از دست رفتن هوشیاری و پس از آن مرگ در این نوع از بیماری طاعون بیشتر دیده می شود. حاد بودن آن سبب شده تا در اغلب موارد آنتی بیوتیک ها نیز چاره ساز نباشند.

طاعون حلقی

احتمال مبتلا شدن به طاعون حلقی از نوع ریوی هم کمتر است. گفته می شود این نوع تنها در افرادی دیده شده است که از نزدیک با مبتلایان به انواع دیگر طاعون در ارتباط بودند. برخی از علائم آن شبیه التهاب و عفونت گلو است.

طاعون مننژ

آن هنگام که عامل باسیل از سد خونی مغزی هم گذر کند و مننژیت را ایجاد نماید بیماری طاعون مننژ حاصل می شود که بسیار خطرناک است.

علل و عوامل بیماری طاعون چیست؟

اگر بخواهیم خیلی دقیق جواب دهیم منشا اصلی بیماری طاعون باسیل یرسینیا پستیس نام دارد. نخستین بار الکساندر یرسین در سال ۱۸۹۴ موفق به کشف آن شد.

اما این باکتری کجا زندگی می کند و چگونه به بدن انسان راه پیدا می کند سوال اساسی و مهم دیگری است که باید پاسخ داده شود. یافته ها گواه بر این است که باکتری عامل طاعون در حیوانات به ویژه در جوندگانی همانند موش زندگی می کند.

این عامل بیماری زا می تواند از طریق گاز گرفته شدن توسط حیوان و یا نیش حشراتی مانند کک که قبلا از حیوان آلوده تغذیه کردند، به انسان انتقال پیدا کند. سپس انسان آلوده نیز قادر است دیگر هم نوعان خود را بیمار سازد.

کدام حیوان ناقل بیماری طاعون است؟

حال این سوال پیش می آید که طاعون از چه جانداری منتقل می شود؟ شاید وقتی اسم طاعون به گوش شما بخورد دو تصویر آلوده در جلوی چشم شما ظاهر شود. اولی موشی مریض و دومی انسانی رنجور با علائم وحشتناک. گرچه این تصاویر خیلی هم از حقیقت دور نیستند و پیوند بین موش و طاعون قدمتی دیرینه دارد. اما باید بدانید رد پای موجودات دیگری نیز در این بیماری به چشم می خورد.

به عنوان مثال سنجاب های درختی نیز ناقل طاعون هستند. از آن مهم تر این کک ها هستند که از بدن جانوران آلوده تغذیه کرده و سپس جسم میزبان بعدی را بیمار می سازند. کک ها تا آخرین لحظه زندگی خود به دنبال میزبان جدید می گردند. خرگوش ها، سگ ها و موش صحرایی از دیگر ناقلان به شمار می آیند.

بیماری طاعون چه علائمی دارد؟

علائم اولیه طاعون شبیه به آنفولانزاس اما پس از آن بسته به اینکه چقدر در بدن پخش شده و چه قسمت هایی را درگیر می کند علائم دیگری ظاهر می گردد. برخی از این علائم عبارت هستند از:

• تب بالا و لرز
• تشنج
• تشنگی زیاد
• التهاب دردناک غدد لنفاوی
• تنگی نفس
• اسهال و استفراغ
• خلط خونی
• سیاه شدن پوست
• ضعف و درد بدن
• شکم درد

علائم دوران کمون (نهفتگی) طاعون چیست؟

دوره کمون یا نهفتگی بیماری طاعون ممکن است بین یک روز تا یک هفته به طول بیانجامد. این دوره ممکن است فرد نشانه خاصی نداشته باشد و یا علائمی شبیه به سرماخوردگی یا آنفولانزا تجربه کند. کوفتگی بدن، سردرد، تورم لنف ها، تب و حالت تهوع ممکن است در برخی بیماران مشاهده شود.

عوارض و خطرات بیماری طاعون

عوارض بیماری طاعون بسیار ترسناک و درد آور می باشد. این بیماری اگر به موقع درمان نشود، مرگ زجرآوری به همراه خواهد داشت. از مهم ترین خطرات این بیماری همه گیر بودن آن است که می تواند به سرعت پخش شود و مردم را آلوده کند. عفونت طاعون می تواند به سرعت سرتاسر بدن را فرا بگیرد و ادامه حیات را غیر ممکن سازد.

آیا بیماری طاعون واگیردار و مسری است؟

به غیر از طاعون بوبونیک سایر انواع این بیماری به شدت مسری و واگیردار است. در این میان نوع پنومونیک با سرعت بسیار بالاتری شیوع پیدا می کند و بسیار خطرناک است. اگر با یک انسان آلوده به این بیماری در تماس باشید و قطرات تنفسی او به بدن شما راه پیدا کند، شما هم آلوده خواهید شد.

بیماری طاعون چگونه منتقل می شود؟

همانطور که قبلا هم اشاره کردیم بیماری طاعون از طریق گاز حیوانات و نیش حشرات آلوده و یا تماس با انسان های مبتلا می تواند به بدن شما راه پیدا کند. پژوهش ها نشان می دهد که باکتری عامل این بیماری تا چند ساعت می تواند بر روی سطوح مختلف زنده بماند.

• ۱۲۰ ساعت بر روی کاغذ
• ۲۴ ساعت بر روی پلی اتیلن
• ۷ ساعت بر روی شیشه
• ۶ ساعت بر روی استیل

آیا بیماری طاعون قابل درمان است؟

خوشبختانه بیماری طاعون به شرط تشخیص سریع و انجام اقدامات لازم قابل درمان است. تشخیص به موقع نوع بیماری و انتخاب آنتی بیوتیک مناسب اهمیت زیادی دارد. نباید اجازه دهیم زمان از دست برود و عامل این بیماری در بدن پخش شده و آسیب های جدی وارد کند.

آزمایش و معاینه و تشخیص بیماری طاعون

پزشک معالج برای تشخیص قطعی طاعون باید شما را معاینه کرده و آزمایش های لازم را به عمل آورد. وی ابتدا غدد لنفاوی شما را چک کرده و در صورت نیاز از آنها نمونه مایع می گیرد. همچنین برای اطمینان از اینکه باکتری به خون نفوذ نکرده باشد، از شما آزمایش خون خواهند گرفت.

درمان دارویی بیماری طاعون

مهم ترین درمان دارویی بیماری طاعون استفاده از آنتی بیوتیک های مناسب است. برای خلاصی از این باکتری مهلک آنتی بیوتیک های قوی تجویز می شود. نسخه تجویز شده بر اساس سن، وضعیت جسمانی و نوع پیشرفت بیماری در نظر گرفته می شود. برخی آنتی بیوتیک های موثر در بیماری طاعون به قرار زیر هستند:

• جنتامایسین
• داکسی سایکلین
• سیپروفلوکساسین
• لووفلوکساسین
• کلرامفنیکل

اقدام لازم در برخورد با بیماران مبتلا به طاعون

اگر فردی در اطراف شما به طاعون مبتلا شده باشد، شما در قبال جان خود و اطرافیانتان مسئول هستید و باید به موقع اقدامات لازم را انجام دهید. کمی تعلل می تواند منجر به مرگ فرد مبتلا و آلوده شدن افراد دیگر شود.

نه تنها خود فرد آلوده بلکه اطرافیان او باید در اسرع وقت آنتی بیوتیک مناسب دریافت کنند. بنابراین مراجعه به مرکز درمانی اولویت شما باید باشد. فرد مبتلا باید قرنطینه شود. تمام لباس ها و محل زندگی او باید ضدعفونی گردد. همانند هر بیماری مسری دیگر، جدا ساختن فرد بیمار از بقیه و نگهداری او در یک محیط ایزوله در پایان یافتن اپیدمی نقش مهمی ایفا می کند.

چگونه از بروز طاعون پیشگیری کنیم؟

در طول تاریخ بشر جدال میان انسان و ویروس ها و باکتری ها همواره سخت و طاقت فرسا بوده است. تنها زمانی انسان پیروز این نبرد می شود که با سلاح علم خود به جنگ رفته باشد.

پیشگیری از بیماری های واگیردار و آماده بودن برای رویارویی با آنها نشانه هوشمندی بشر است. اگر با تمام توان خود از بروز بیماری طاعون پیشگیری کنیم، می توانیم از وقوع اپیدمی هولناک جلوگیری نماییم.

اما چگونه این مهم میسر می شود؟ تا جایی که علم پاسخگو بوده است، واکسیناسیون و انتخاب سبک زندگی سالم تا حد زیادی کمک کننده خواهد بود. طاعون هنوز وجود دارد، آن را جدی بگیرید. راه های انتقال طاعون را بشناسید و اقدامات لازم را به عمل آورید.

طبق آمار سازمان بهداشت جهانی در بین سال های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ ۳۲۴۸ نفر مبتلا به طاعون شدند که ۵۸۴ نفر آنها جان خود را از دست دادند!

واکسن و سبک زندگی

واکسن طاعون برای افرادی که به شدت در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند، زده می شود. این واکسن فقط کاربرد پیشگیرانه دارد و برای کنترل بیماری کارآمد نیست.

این واکسن ابتدا هر سه ماه یکبار و سپس هر شش ماه یکبار باید تمدید شود. محققان در تلاش هستند تا واکسن های موثرتری بسازند و ممکن است به زودی خبرهای خوشی در این زمینه بشنویم.

سبک زندگی از آنجا در پیشگیری بیماری طاعون نقش دارد که قادر باشیم ریسک مبتلا شدن را در محیط پیرامون خود کاهش دهیم. تمیز نگاه داشتن محیط زندگی بسیار حائز اهمیت است.

خوشبختانه شوینده های خاصی وجود دارند که می توانند بسیاری از باکتری های بیماری زا از جمله عامل طاعون را از سطوح بزداید. دور نگه داشتن حشرات و جوندگان نیز برای پیشگیری ضروری است.

سوالات متداول در رابطه با طاعون

در این قسمت قصد داریم تا به برخی از سوالات رایج مردم در رابطه با بیماری طاعون به اختصار پاسخ می دهیم.

آیا همستر بیماری طاعون دارد؟

در این قضیه که در صورت توجه نکردن به نکات بهداشتی و ایمنی و عدم واکسیناسیون همستر ناقل بیماری های انسان و حیوان می شود، شکی نیست. اما تا کنون موردی از انتقال بیماری طاعون از همستر به انسان گزارش نشده است.

بیماری طاعون سیاه چیست؟

طاعون سیاه نوعی بیماری همه گیر جهانی بود که در اواسط قرن سیزدهم اروپا و آسیا را درگیر خود کرد. این بیماری زمانی به اروپا راه پیدا کرد که چند کشتی از دریا سیاه در بندر سیسیل لنگر انداختند. این واقعه دهشتناک، جان میلیون ها انسان را گرفت.