توسط : شاید شما هم هنگام انجام یک حرکت ساده و روزمره دچار درد شدید کمر شده باشید، یا تنها نامی از عارضه‌ی دیسک کمر را شنیده باشید. می‌دانیم ساختار و شکل کلی بدن ما را استخوان‌ها تشکیل می‌دهند، اما در کنار بخش اسکلتی، مواردی وجود دارند که کارآیی و دوام استخوان‌ها را بالا‌تر می‌برند. یکی از این موارد دیسک‌های بین مهره‌ای هستند که در این نوشتار به بررسی کامل آنها می‌پردازیم.
اگر دوست دارید درباره‌ي عارضه‌ی دیسک کمر، علت‌ها و روش‌های پیشگیری آن بدانید، یا اگر به دنبال راه‌های درمان دیسک کمر خود هستید، با ما همراه باشید. تلاش می‌کنیم تمامی این موارد را به طور دقیق و علمی به شما توضیح دهیم.
دیسک کمر چیست؟
دیسک‌ها قطعات اسفنجی-غضروفی هستند که در میان مهره‌های کمر ما قرار دارند تا فشار وارده بر ستون فقرات را کاهش داده و نشستن و حرکت کردن را برایمان آسان کنند. چهار دیسک موجود در ستون فقرات بر اساس محل قرارگیری‌شان در میان دو مهره نام‌گذاری می‌شوند. برای مثال دیسک L2-3 بین مهره‌های شماره‌ی ۲ و ۳ قرار دارند.
دیسک از چند قسمت درست شده است؟
هر دیسک از دو بخش عمده ساخته می‌شود:
۱. هسته‌ی دیسک
قسمت نوکلئوس پالپوزوس یا هسته‌ی دیسک، بخش میانی است که از ترکیب کلاژن، انواع گلیکوپروتئین و آب ساخته شده است. این بخش قابلیت انعطاف و تغییر سایز دارد و ممکن است در طول روز و بر اثر کار زیاد، آب خود را از دست بدهد. با استراحت‌های شبانه و به صورت خوابیده، اندازه و شکل بخش هسته به حالت عادی باز خواهد گشت.
۲. بخش محیطی
این بخش غضروفی با ۳۲ لایه‌ی مجزا، به طور کامل هسته را می‌پوشاند و به نوعی لایه‌ي محافظ هسته‌ی دیسک کمر محسوب می‌شود. جنس آن از فیبروکارتیلاژ‌ها است تا بتواند فشار‌های وارد بر هسته را خنثی کند.
کار دیسک کمر چیست؟
وظیفه‌ی اصلی مهره‌های دیسک کمر، کمک به روان شدن حرکت مهرهها و در نتیجه فعالیت آسان‌تر بدن ماست. به طور خاص می‌توانیم وظایف زیر را برای این بخش مهم از ستون فقرات ذکر کنیم:
۱. کمک به خم شدن بدن در زاویه‌های جلو، عقب، چپ و راست
۲. گرفتن فشار ضرباتی که به ستون فقرات وارد می‌شود.
۳. ثبات دادن به شکل ستون فقرات و منسجم کردن راه رفتن ما
۴. کمک به نشکستن مهره‌های استخوانی کمر، هنگامی که جسم سنگینی را بلند می‌کنیم.
انواع بیماری دیسک کمر چیست؟
از آنجایی که دیسک‌ها در طول روز، نقش مهمی را در ساختار بدن ما ایفا می‌کنند، مستعد انواع آسیب‌ها و بیماری‌ها نیز هستند. انواع بیماری دیسک کمر عبارت‌اند از:
دیسک کم آب (دهیدریده یا دژنره)
می‌دانیم بخش مهمی از ساختار دیسک‌ها را آب تشکیل داده است و آنها به واسطه‌ی جذب و دفع آب تغییر شکل داده و کار می‌کنند. در این عارضه که دیسک سیاه نیز نامیده می‌شود، روند جذب آب در دیسک‌ها دچار اختلال می‌شود. این کم آبی، فشار وارد بر دیسک‌ها را افزایش می‌دهد و مقدمه‌ای برای بروز بیماری‌های دیگر است.
ترک دیسک کمر
مهره‌های دیسک به طور مداوم در معرض ترک خوردگی هستند اما از آنجایی که جنس آنها از غضروف است، خاصیت خودترمیمی دارند. زمانی که این خاصیت ترمیم کاهش بیابد، ترک‌ها دائمی می‌شوند و پیشرفت می‌کنند و باعث ایجاد درد خواهند شد. ترک‌های دائمی می‌توانند در جهت طولی، عرضی یا شعاعی باشند.
برآمدگی دیسک کمر
زمانی که مقداری از دیسک از میان ترک‌های دیسک بیرون بزند، حالت برجستگی یا Bulged به وجود می‌آید که در صورت بي‌توجهی تبدیل به بیماری بعدی یعنی پارگی دیسک کمر می‌شود.
پارگی دیسک کمر
در این حالت تمامی ۱۶ لایه‌ی بیرونی دیسک پاره می‌شوند و هسته از آن خارج می‌شود و به اصطلاح فتق دیسک به وجود می‌آید. این پارگی می‌تواند در یک طرف یا به صورت دو‌طرفه اتفاق بیفتد. در حالت دو‌طرفه، اندازه‌ی قاعد‌ه‌ی دیسک خارج شده بیشتر از ارتفاع آن است. عکس‌های ام آر آی نشان می‌دهد که پارگی دیسک کمر چگونه اتفاق می‌افتد.
زمانی که خروج دیسک، بیش از اندازه باشد، آن را حالت Extrusiom ( دیسک بیرون زده) می‌نامیم.
دیسک جدا شده
در این نمونه‌ی وخیم‌تر قطعه‌ی دیسک به صورت کامل از جای خود خارج می‌شود و به صورت یک قطعه‌ی اضافی در کمر ظاهر می‌شود.
دیسک مهاجر
اگر دیسک خارج شده شروه به حرکت به سمت بالا یا پایین کند، به آن دیسک مهاجر می‌گوییم. در این حالت هسته‌ی درونی داخل مهرهها نفوذ پیدا می‌کند. نام تخصصی این بیماری فتق دیسک در داخل تنه‌ي مهره یا ندول اشمورل است.
بیماری یا پارگی دیسک کمر در چه سنی دیده می‌شود؟
شایع‌ترین بازه‌ی زمانی ابتلا به دیسک کمر در دهه‌ی سوم و چهارم زندگی است. چرا که این دوره، زمانی است که استفاده از ستون فقرات و انجام کار‌های سنگین بیشتر شده است و به تبع آن فشار روی دیسک‌ها هم افزایش می‌یابد. البته امکان ابتلا به این عوارض در سنین کمتر یا بیشتر هم وجود دارد.
عوامل ایجاد دیسک کمر چیست؟
- افزایش سن و وزن بالای بدن
- بلند کردن اجسام سنگین به طور ناگهانی و به شیوه‌ی نادرست
- انجام تمرینات سنگین ورزشی بدون راهنما
- پوکی استخوان
- وضعیت نادرست بدن در هنگام فعالیت‌های گوناگون
شایع‌ترین علائم دیسک کمر
با داشتن علائم زیر به صورت متداوم و برای چند روز، بهتر است امکان دارد دچار عارضه‌ي دیسک کمر شده باشید. توصیه می‌کنیم برای چک کردن این مورد به پزشکان متخصص مراجعه کنید، اما علائم اولیه عبارت‌اند از:
- احساس درد و بی‌حسی در یک سوی بدن
- درد کمر که به سمت دست‌ها و پاها کشیده می‌شود.
- دردی که بعد از نشستن و برخاستن تشدید می‌شود.
- ضعف عضلانی شدید.
- درد پس از پیاده روی
- سوزش در کمر
- به خواب رفتن پاها
- بی‌اختیاری در کنترل ادرار
علائم دیسک کمر در پا چیست؟
گاهی برخی از بیماران مبتلا به بیماری دیسک کمر، از درد پشت‌ساق پاها، یا ضعف و بی‌حالی ماهیچه‌های ران و ساق گزارش می‌دهند. وجود این علامت‌ها به این خاطر است که آسیب دیسک اعصاب پاها را درگیر کرده است. برای مثال زمانی که برای دیسک L4-5 مشکلی پیش بیایید، به علت نزدیکی به منشاء عصب سیاتیک، آن را درگیر کرده و در پاها ایجاد درد می‌کند.
علائم دیسک کمر در بارداری
پنجاه درصد از خانم‌ها در دوران بارداری درجاتی از کمردرد را تجربه می‌کنند که دسته‌ای از آنها می‌توانند از نوع مشکلات دیسکی باشند. این موارد در خانم‌هایی که پیش از بارداری نشانه‌هایی از پوکی یا ضعف استخوان داشته‌اند به طور شدید‌تری مشاهده می‌شود. علت کمردرد و دیسک در بارداری، موارد زیر است:
- بزرگ شدن شکم باعث افزایش قوس کمری و فشار به ستون مهرهها می‌شود.
- در بارداری و به علت افزایش حجم مایعات در بدن زنان، اندام‌های داخلی دچار تورم و سنگینی وزن می‌شوند و به کمر فشار می‌آورند.
- تحرک در خانم‌های باردار کم است.
- بزرگ شدن رحم به اعصاب داخلی لگن و کمر فشار می‌آورد.
درد دیسک کمر به کجا می‌زند؟
محدوده‌ی درد‌های ناشی از دیسک کمر بسیار گسترده است و می‌تواند به طور خفیف یا شدید قسمت‌های مختلف بدن بیمار را درگیر کند. پاها، قسمت پایینی کمر، ران و باسن و… از جمله‌ی این موارد اند. باید بدانیم شدت و محل دقیق هر درد بسته به این که کدام دیسک در کدام ناحیه درگیر شده باشد، متفاوت است.
چگونه به دیسک کمر مبتلا نشویم؟
همه‌ی ما می‌دانیم که پیشگیری بهتر از درمان است. اما زمانی که از بیماری دیسک کمر صحبت می‌شود باید این صحبت را جدی‌تر بگیریم. با رعایت نکات زیر، از آسیب به ستون فقرات و کمر خود جلوگیری کنید:
- در طولانی مدت از کفش‌های پاشنه بلند یا غیر استاندارد استفاده نکنید.
- بر روی شکم نخوابید زیرا این کار بر ستون فقرات آسیب خواهد زد.
- از نشستن و ایستادن‌های طولانی مدت پرهیز کنید و پس از هر ۴۵ دقیقه، در حالت خود تغییری دهید.
- برای بلند کردن اجسام سنگین، به جای کمر از زانو‌های خود استفاده کنید.
شما دیگر چه مواردی را برای پیشگیری از دیسک کمر پیشنهاد می‌کنید و موثر می‌دانید؟
روش‌های تشخیص دیسک کمر
تشخیص دیسک کمر را باید به عهده‌ی متخصصان فیزویوتراپیست بگذاریم. آنها با انجام تست‌هایی هم‌چون بالا بردن پا یا خم کردن گردن و حرکت‌های ستون فقرات میزان آسیب را به صورت اولیه پیدا می‌کنند. لمس مناطق درد‌ناک و آزمایش چکش هم از سری این تست‌هاست. البته یکی از راه‌های تشخیص نهایی و قطعی دیسک کمر آزمایش‌های ام‌آر‌آی و… است.
نحوه‌ی استراحت برای درمان دیسک کمر
درمان دیسک کمر چیست؟
یکی از راه‌هایی که می‌تواند میزان درد در آسیب‌های دیسکی خفیف را کم کند استراحت است. برای موارد شدید‌تر عمل جراحی و درمانهای زیر موثر هستند، که می‌توانید ویژگی‌های هر کدام را در جدول زیر مشاهده کنید:
| روش‌های فیزیوتراپی | کاهش درد فوری- مناسب برای فراگیری تمرینات و پیشگیری از بیماری‌های دیسکی بعدی |
| لیزر تراپی | به صورت سرپایی- ایجاد فضای خالی در محل دیسک و کمتر کردن فشار وارد بر آن |
| درمانهای دستی | اعمال فشار متناسب با درد بر روی عضلات یا دیسک‌ها به کمک ابزاری به نام ترکشن |
| اوزون تراپی | تزریق گاز O3 به محل درد |
| ماساژ | زمانی که به صورت حرفه‌ای انجام می‌شود، التهاب دیسک را از بین می‌برد. |
| تزریق در ناحیه‌ی اپیدورال | تزریق استروئید به ناحیه‌ی مورد درد- نتیجه‌گیری پس از چند روز |
مواد مضر برای دیسک کمر
زمانی که دچار اختلال‌هایی در دیسک کمرمان می‌شویم، لازم است تا از انجام برخی کار‌ها دوری کنیم. برای مثال وسایل سنگین را بلند نکنیم و با احتیاط بیشتری به فعالیت‌های روزمره بپردازیم. البته رعایت رژیم غذایی درست نیز می‌تواند به شما کمک کند تا وزن خود را کاهش داده و فشار روی دیسک‌ها را کمتر کنید. به علاوه دسته‌ای از مواد افزودنی باعث می‌شوند التهاب در بخش کمر شما تشدید شود.
خوراکی‌های مضر برای دیسک کمر: انواع روغن‌ها- لبنیات- ذرت فرآوری شده- گوشت قرمز- غذاهای حاوی نگه‌دارنده‌‌های شیمیایی
مواد مفید برای دیسک کمر
بسته به این که دیسک شما در چه مرحله‌ای است لازم است تا مواردی را رعایت کنید تا روند بهبودتان سریع‌تر شود. برای مثال استراحت را فراموش نکنید. سعی کنید به قدر کافی آب بنوشید و از ورز‌ش‌های که فیزیوتراپیست‌تان تجویز می‌کند، غافل نشوید.
خوراکی‌های مفید برای دیسک کمر: زردچوبه- سویا- غذاهای دریایی- انواع لوبیا- آب- انجیر- کنجد
عدم درمان به موقع دیسک کمر چه عواقبی ممکن است داشته باشد؟
همانطور که دیدیم، بیماری‌های دیسک کمر می‌توانند اعضای مختلف بدن را درگیر خود کنند و از این رو بهتر است زمانی که علائم احتمالی را مشاهده کردیم، به سراغ پزشکان فیزیولوژیست برویم تا از سلامت مهره‌های کمر و دیسک‌ها مطمئین شویم. در صورتی که دیسک را درمان نکنیم، علاوه بر درد‌های بسیار زیاد و شدید، کارآیی اندام‌های حرکتی مثل پا هم به مرور کمتر خواهد شد.
جمع بندی
در این مقاله درباره‌ي دیسک کمر به طور مفصل با شما سخن گفتیم. از راهکار‌های پیشگیری آن صحبت کردیم و انواع آن را به طور کامل سنجیدیم. اگر هنوز هم پرسش یا ابهامی در این باره دارید، می‌توانید از ما بپرسید. امیدواریم که این اطلاعات برای شما مفید بوده باشد.
