بیماری ام اس (MS) و علت آن چیست؟ آیا ام اس قابل درمان است؟

چقدر درباره بیماری ام اس (ms) اطلاعات دارید؟ آیا میدانید که سابقه گزارش علائم این بیماری بر طبق دست نوشته‌های اطبای اروپایی به بیش از هفت قرن گذشته برمی‌گردد؟ این بیماری معمولاً در سنین جوانی آغاز می‌شود و از آنجا که سیستم عصبی فرد را مورد حمله قرار می‌دهد، علائم متفاوتی در افراد مختلف ایجاد می‌کند. بر طبق آخرین آمار گزارش شده بیش از ۶۷ هزار بیمار مبتلا به ام اس در کشور ما وجود دارد. از این رو با توجه به اهمیت این بیماری ما تیم متخصصان کافه نبض در این مطلب قصد داریم به مهم‌ترین سؤالات شما درباره این بیماری پاسخ دهیم. برای آشنایی با علت به وجود آمدن بیماری ام اس، معرفی انواع آن، بررسی علائم بیماری و بیان روش‌های درمانی پیش رو مبتلایان به این بیماری، با کافه نبض همراه باشید و روش های کاربردی برای درمان و گذران زندگی با این بیماری را به شما بگوییم.

بیماری ام اس (ms) يا مالتیپل اسکلروزیس چگونه بیماری است؟

بیماری ام اس (ms) مخفف شده عبارت Multiple Sclerosis است که در برخی منابع فارسی آن را اسکلروز چندگانه نام‌گذاری کرده‌اند. بیماری ام اس نوعی بیماری التهابی است که سیستم عصبی مرکزی بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. نام این بیماری به واسطه تشکیل تعداد زیادی اسکلرا (به معنی پلاک یا وجود زخم، التهاب و ضایعه در محل آسیب) در سیستم عصبی، مالتیپل اسکلروزیس یا MS انتخاب شده است.

برای آشنایی بیشتر با بیماری ام اس و علت به وجود آمدن آن ابتدا کمی با سیستم عصبی آشنا می‌شویم. سیستم عصبی شما شامل دو بخش مرکزی و محیطی است. سیستم عصبی مرکزی همان مغز و نخاع است و سیستم عصبی محیطی شامل عصب‌هایی هستند که با ماهیچه‌ها و بخش‌های دیگر بدن شما در ارتباط هستند. سیستم عصبی شما برای انتقال پیام‌های حسی، حرکتی و… از سلول‌های عصبی به اسم نورون استفاده می‌کند. تقریباً همه نورون‌ها در ساختمان خود حاوی پوشش یا غلافی به اسم میلین (Myelin) هستند. نقش میلین نگهداری سلول‌های عصبی و ارسال سریع‌تر پیام‌های عصبی است و از بین رفتن پوشش میلین موجب اختلال در انتقال پیام‌های عصبی می‌شود.

اتفاقی که در بیماری MS رخ می‌دهد نیز آسیب دیدن میلین است. با آسیب دیدن میلین، سرعت هدایت پیام‌های عصبی بدن کاهش می‌یابد. به همین علت در بیشتر افراد مبتلا به MS حرکات دست و پا کند و آهسته‌تر دیده می‌شود. با این حال مراحل به وجود آمدن این بیماری در افراد مختلف، متفاوت است. به طور کلی افراد مبتلا به ام اس ابتدا احساس خستگی شدید می‌کنند که با استراحت کردن نیز از بین نمی‌رود. پس از آن بسته به ناحیه درگیر در سیستم عصبی آن‌ها، دردهای مقطعی متفاوت و علائمی مثل خواب رفتن دست، پاها و یا از بین رفتن لحظه‌ای بینایی دیده می‌شود.

آیا ام اس بیماری خود ایمنی است؟

بله بیماری ام اس (ms) نوعی بیماری خود ایمنی است. همان‌طور که میدانید بیماری‌های خود ایمنی دسته بزرگی از بیماری‌ها هستند که در آن‌ها سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌ها یا بافت‌های خودی حمله می‌کند. در مورد بیماری ام اس (ms) نیز سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های عصبی و به طور خاص به سلول‌های عصبی نورون حمله می‌کند و موجب تخریب غلاف میلین می‌شود. در حالت طبیعی میلین‌ها به کمک دیگر سلول‌های عصبی خود را بازسازی می‌کنند اما در بیماری ام اس، سرعت تخریب گاهی به قدری زیاد است که نورون از بخش آسیب دیده قطع می‌شود. ادامه این روند در نهایت سبب اختلال در انتقال پیام‌های عصبی و مشکلات متعدد برای فرد می‌شود.

چه چیزی باعث بیماری ام اس می‌شود

قدمت بیماری ام اس بنا بر یافته‌های دانشمندان به قرن 12 میلادی نیز می‌رسد اما مشخصه سازی و شناسایی دقیق آن توسط یکی عصب‌شناس فرانسوی به نام ژان مارتین شارکو در سال 1886 میلادی صورت گرفت. علی‌رغم اینکه این بیماری قدمت زیادی دارد، روشن نیست که چرا MS در برخی افراد به وجود می‌آید. به نظر می‌رسد ترکیبی از عوامل ژنتیکی و عوامل محیطی مسئول این بیماری هستند. در سال‌های اخیر پژوهش‌های بسیاری به منظور شناسایی مهم‌ترین عوامل ایجاد کننده بیماری ام اس انجام شده است که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره کردیم.

نقش سن و جنسیت در ایجاد بیماری ام اس (MS)

بیماری ام اس در بیشتر موارد در سنین 20 تا 40 سالگی به وجود می‌آید علاوه بر این به لحاظ آماری احتمال ابتلا زنان به بیماری ام اس سه تا چهار برابر مردان است. پزشکان در توضیح علت ابتلای بیشتر زنان به این بیماری، هورمون‌های زنانگی را در ایجاد بیماری ام ‌اس مسئول می‌دانند چرا که در سنین کودکی یا یائسگی که این هورمون‌ها وجود ندارد کمتر افراد درگیر این بیماری می‌شوند. با این حال تاکنون مشخص نشده که این هورمون‌ها چگونه باعث روز علائم در فرد مبتلا می‌شوند.

نقش ژنتیک در ایجاد بیماری ام اس (MS)

با اینکه به طور قطع مشخص شده است که بیماری ام اس به طور مستقیم از والدین به فرزند به ارث نمی‌رسد اما اگر یکی از افراد خانواده شما به بیماری MS مبتلا باشد، احتمال اینکه شما نیز به این بیماری دچار شوید بیشتر از افراد دیگر خواهد بود. درواقع به طور خاص باید گفت تنها یک ژن مسئول ایجاد بیماری ام اس نیست چرا که طی تحقیقات صورت گرفته بیش از 100 ژن در تعامل با هم در بروز این بیماری نقش دارند. به همین دلیل حتی در دوقلوهای یکسان نیز وقتی یکی از آن‌ها مبتلا به ام اس است فقط 18 درصد احتمال ابتلا برای دیگری وجود دارد. به‌عنوان مثال دیگر اگر شما برادر یا خواهر مبتلا به MS داشته باشید به احتمال 7/2 درصد ( معادل 1 نفر به ازای هر 37 نفر) شما نیز به این بیماری مبتلا خواهید شد.

نقش عفونت ها در ایجاد بیماری ام اس (MS)

مطالعات مختلف نشان داده است که عفونت‌های ویروسی و در برخی موارد باکتریایی می‌توانند از عوامل به وجود آورنده بیماری ام اس باشند. یکی از عفونت‌هایی که در این باره شناخته شده تر است بیماری مونونوکلئوز عفونی است که عامل به وجود آورنده آن ویروس EBV یا اپشتن بار هرپس است.

نقش نور خورشید ویتامین D در ایجاد بیماری ام اس (MS)

مطالعات دیگر به موضوع متفاوت و جالبی اشاره کردند. در این مطالعات دیده شده که هر چقدر از کشورهای نزدیک به خط استوا (که در آن‌ها نور خورشید با شدت بیشتری می‌تابد) دورتر می‌شویم بر تعداد مبتلایان به بیماری ام اس (MS) افزوده می‌شود؛ بنابراین از آنجایی که پرتوهای نور خورشید با تولید ویتامین D فعال، به طور غیر مستقیم در ارتباط هستند، محققان ارتباط ویتامین D با بیماری ام اس را محتمل دانستند. مطالعاتی بعدی نیز این شواهد را تائید کرد به طوری که هم اکنون مشخص شده است که اگر قبل از بزرگ‌سالی این ویتامین در بدن شما کم باشد، خطر ابتلا به ام اس به بالاترین سطح خود می‌رسد.

عوامل محیطی دیگر موثر در ایجاد بیماری ام اس (MS)

علاوه بر مواردی که در بالا اشاره کردیم محققان دو عامل دیگر را نیز که بیشتر به شیوه زندگی افراد برمی‌گردد را شناسایی کردند که در ایجاد بیماری ام اس نقش دارند.

1. سیگار: طبق مطالعات صورت گرفته احتمال ابتلا به بیماری MS میان افراد سیگاری 2 برابر افراد دیگر است. علاوه بر این مطالعه روی افرادی که پس از ابتلا به ام اس، سیگار را ترک کردند نشان داده است که سرعت پیشرفت بیماری پس از ترک سیگار کاهش می‌یابد.
2. چاقی: اضافه وزن بالا و چاقی مخصوصاً در دوران نوجوانی و جوانی نیز به عنوان یکی از عوامل ایجاد کننده بیماری ام اس گزارش شده است. کاهش تولید ویتامین D در بدن و ایجاد التهاب به واسطه فعالیت بیش از حد سیستم ایمنی، دو علت شناخته شده به واسطه چاقی روی ایجاد ام اس هستند.

علائم اولیه بیماری ام اس (ms)

همان‌طور که گفته شد آسیب‌های عصبی که به واسطه بیماری ام اس ایجاد می‌شوند به واسطه اینکه قسمت‌های مختلفی از مغز و نخاع را شامل می‌شوند، علائم متفاوتی را هم ایجاد می‌کنند. علائم اولیه بیماری ام اس (ms) مستقیماً به دلیل تحلیل رفتن غلاف میلین در مغز و نخاع ایجاد می‌شوند. این علائم معمولاً در فرد باعث به وجود آمدن اختلالات مختلفی مثل اختلال حسی، حرکتی، گفتاری، گوارشی و اختلال در حافظه می‌شود. علاوه برای نوع علائم، بیماری ام اس شامل علائم ثانویه نیز می‌شود که به طور غیر مستقیم در نتیجه‌ی آسیب پیش می‌آیند، برای مثال ضعف بدنی فرد موجب تحلیل ماهیچه و مفاصل شود. زمان بروز علائم این بیماری نیز به صورت کلی غیرقابل پیش‌بینی است. در برخی موارد ممکن است علائم هر روز یا فقط برای چند ساعت بروز یابند اما امکان باقی ماندن علائم تا ماه‌ها نیز دیده شده است.
برخی از مهم‌ترین علائم بیماری ام اس (ms) عبارت‌اند از:

• اختلالات حسی: مشکلاتی مثل بی‌حسی اندام‌ها، ضعف بینایی، سرگیجه و درد مهم‌ترین اختلال‌های حسی بیماران مبتلا به ام اس هستند. در این میان التهاب اعصاب بینایی یکی از علائم شایع ام اس است که به تاری دید، دوبینی، درد پشت چشم و عدم توانایی درک رنگ‌ها می‌انجامد.
• اختلالات حرکتی: مشکلاتی مثل خستگی شدید در بدن، سفت شدن عضلات، ترمور (لرزشی غیرارادی) و آتاکسی (عدم هماهنگی عضلانی) مهم‌ترین اختلال‌های حرکتی بیماران مبتلا به ام اس هستند. در این میان خستگی یکی از علائم شایع این بیماری است. تفاوت این نوع خستگی با خستگی ناشی از فعالیت‌های روزمره در این است که با استراحت کردن نیز این حس از بین نمی‌رود و حتی در برخی موارد حرکات ساده نیز برای فرد طاقت فرسا می‌شود.
• اختلالات گوارشی: بیماری ام اس به واسطه اینکه اکثراً موجب درگیری عضلات روده و مثانه می‌شود، باعث مشکلات گوارشی مختلفی مثل بی‌اختیاری ادرار، کم‌ تحرکی روده و یبوست می‌شود.
• اختلالات گفتاری: در صورتی که اعصاب آسیب دیده به واسطه بیماری مسئول کنترل عضلات صورت و حلق فرد باشند، ممکن است در توانایی تکلم فرد مشکل به وجود بیاید و یا کلمات به آرامی و با تلاش زیاد ادا شوند. در موارد شدیدتر فرد بیمار در بلعیدن غذای خود نیز دچار مشکل خواهد شد.
• اختلالات شناختی و حافظه: ضعف در تمرکز، کند شدن روند فکر کردن و مشکلات حافظه نیز گروهی دیگر از علائم بیماری ام اس هستند که خوشبختانه بروز آن‌ها خفیف بوده و در کمتر از 10 درصد بیماران دیده می‌شود.

چه کسانی بیشتر ام اس می گیرند

در پاسخ به این سؤال که چه افرادی در معرض ام اس (ms) قرار دارند می‌توان موارد متعددی را مطرح کرد. همان‌طور که در بخش ابتدایی مطلب عنوان شد، به طور کلی مجموعه‌ای از عوامل ژنتیکی و محیطی لازم است که بیماری ام اس در افراد ایجاد شود. در ادامه گفته شد که هفت عامل اصلی در بروز این بیماری نقش دارند که عبارت‌اند از سن، جنسیت، ژنتیک، عفونت، ویتامین D، سیگار و چاقی. از آنجایی که ترکیب این عوامل باهم خطر ابتلا به بیماری را نیز افزایش می‌دهد؛ بنابراین باید گفت افرادی که دارای بیشترین عوامل خطر هستند بیشتر در معرض ام اس (ms) نیز قرار دارند. برای مثال اگر شما دختر جوانی هستید که در خانواده درجه یک خود سابقه بیماری ام اس را دارید، باید بیشتر مراقب سلامتی خود باشید و سبک زندگی سالم را در پیش بگیرید. این موضوع به این معنی است که این افراد باید از مصرف دخانیات، مشروبات الکلی و غذاهایی که باعث اضافه وزن بیش از حد می‌شوند، خودداری کنند. نتایج تحقیقات جدید نیز نشان می‌دهند که دختران چاق ۸ برابر بیشتر از افراد دیگر به بیماری ام اس دچار می‌شوند.

نشانه‌های بروز ام اس (ms) در زنان

به ‌طور کلی، علائم ام اس در زنان و مردان مشابه است، اما ناحیه و شدت تخریب اعصاب ناشی از التهاب می‌تواند این علائم را تحت تأثیر قرار دهد؛ اما دسته‌ای از علائم نیز وجود دارند که بیشتر به خاطر تغییرات سطح هورمون‌های زنانه به وجود می‌آیند و طبیعتاً فقط در زنان دیده می‌شوند. مهم‌ترین نشانه‌های بروز ام اس (ms) در زنان شامل:

• مشکلات مرتبط با قاعدگی: در برخی موارد دیده شده که کاهش سطح استروژن بین زنان مبتلا به MS موجب تشدید علائم آن‌ها شده است. در واقع طی دوره قاعدگی با کاهش استروژن این افراد دچار عدم تعادل، افسردگی و خستگی بیش از حد می‌شوند.
• مشکلات مرتبط با بارداری: خوشبختانه بیماری MS مشکلی در اقدام برای بارداری زنان به وجود نمی‌آورد. علاوه بر این مشاهدات مختلف نشان داده است که زنان باردار بعد از سه ماهه اول بارداری و تا روز زایمان خود کم‌ترین علائم بیماری را از خود نشان می‌دهند. با این حال علت این موضوع مشخص نبوده و معمولاً بعد از زایمان به شرایط قبلی خود باز می‌گردند.
• مشکلات مرتبط با یائسگی: همان‌طور که گفته شد بین کاهش سطح استروژن در بدن زنان و تشدید علائم بیماری ام اس ارتباط وجود دارد. از آنجایی که زنان در دوران پس از یائسگی نیز با کاهش استروژن روبرو هستند معمولاً علائم بیماری در آن‌ها وخیم‌تر می‌شود. برای جلوگیری از این شرایط پزشکان درمان‌های مبتنی بر هورمون را پیشنهاد می‌کنند که البته می‌بایست به طور کامل زیر نظر پزشک صورت بگیرد چرا که استفاده از این نوع درمان خطر ابتلا به برخی بیماری‌های قلبی، سکته مغزی و حتی سرطان پستان را در زنان افزایش می‌دهد.

انواع بیماری ام اس (ms)

از آنجایی که تقریباً هیچ دو فرد مبتلا به ام اس، علائم و نشانه‌های دقیقاً یکسانی ندارند، پزشکان به دنبال راهی برای طبقه‌بندی انواع این بیماری بودند. دسته‌بندی بیماران مبتلا به ام اس بر اساس اینکه کدام اندام آن‌ها درگیر بیماری است نیز به پزشکان برای پیش‌بینی وضعیت آینده و درمان‌های لازم هیچ کمکی نمی‌کند. به همین علت انجمن ملی MS آمریکا در سال 1996 این بیماری را بر اساس دوره‌های عود (Relapse) به چهار دسته تقسیم کرد. منظور از دوره عود بیماری همان علائم و حملات عصبی است که تقریباً همه بیماران بعد از فروکش یافتن دوباره تجربه می‌کنند. در دوره‌های عود واکنش سیستم ایمنی به غلاف میلین شدیدتر است و التهاب این نواحی بیشتر می‌شود. پس از این دوره بدن شروع به ترمیم برخی از آسیب‌های وارده می‌کند و در واقع دوره فروکش کردن و بهبودی آغاز می‌شود اما با تشدید یافتن حملات به مرور بدن به سختی می‌تواند فرآیند ترمیم را آغاز کند.

• نوععود کننده و فروکش‌کننده ام اس (RRMS)
  این فرم از بیماری شایع‌ترین نوع آن است و تقریباً تا 75 درصد افراد را شامل می‌شود. بیشتر مبتلایان شروع درگیری با این بیماری را با همین نوع عودکننده و فروکش‌کننده یا Relapsing Remitting MS تجربه می‌کنند. افراد مبتلا به این فرم از بیماری دارای علائمی هستند که به درمان پاسخ داده و سپس فروکش می‌یابد و از بین می‌رود. حمله‌های بعدی نیز معمولاً غیرقابل پیش‌بینی‌اند و در طی آن‌ها ممکن است مشکلات قبلی مجدداً تکرار شود.
• نوعپیش‌رونده‌ ثانویه ام اس (SPMS):
  فرم پیش‌رونده ثانویه یا Secondary Progressive MS این بیماری معمولاً بعد از چندین سال درگیر بودن بیمار با دورهای عود و فروکش و با ناتوانی بدن در ترمیم میلین آغاز می‌شود. در این حالت با گذشت زمان ضعف پیش‌رونده در بیمار مشاهده می‌شود.
• نوعپیش‌رونده‌ اولیه ام اس (PPMS):
  فرم پیش‌رونده اولیه یا Primary Progressive MS بیماری به این علت که التهاب‌های کمی به دنبال دارد، دورهای عود و فروکش نیز ندارد اما در عوض به طور مستقیم به اعصاب حمله می‌کند و از همان ابتدای شروع بیماری تدریجاً بر میزان ناتوانی آن‌ها افزوده می‌شود. بین 10 تا 15 درصد موارد ابتلا به ام اس از این نوع‌ هستند.
• نوعپیش‌رونده و عود کننده ام اس (PRMS):
  فرم پیش‌رونده و عودکننده یا Progressive-Relapsing MS بیماری ام اس نوع نادر آن است و تنها در 5 درصد افراد دیده می‌شود. در این فرم از بیماری با اینکه دوره‌های متناوب بهبودی داریم، اما علائم بیماری در طول زمان شدید و شدیدتر می‌شوند.

ام اس (ms) خفیف و شديد چه تفاوتی دارند

به برخی از بیماران بعد از مراجعه به پزشک گفته می‌شود که به ام اس خفیف دچار هستند. سؤال این است که تفاوت ام اس (ms) خفیف و شديد چیست؟ دسته‌ای از افراد با ام اس خفیف یا خوش خیم درگیر هستند که بیماری ام اس در آن‌ها علائم خفیف ایجاد کند. به بیان دقیق‌تر این افراد ممکن است تعداد کمی دوره عود را تجربه کنند یا اصلاً دوره عود نداشته باشند اما ابتلا به ام اس خفیف در آن‌ها به این معنی نیست که کاملاً از آسیب‌های این بیماری در امان هستند چرا که ممکن است با اینکه دوره عود یا ناتوانی شدید و بسیاری از علائم دیگ را نداشته باشند اما دچار خستگی یا اختلال در فکر کردن یا حافظه شوند. در مجموع نزدیک به 30 درصد بیماران مبتلا به MS در این گروه قرار می‌گیرند.

ام اس (ms) فعال و غیرفعال چگونه است

پزشکان بیماری ام اس (ms) را از منظر اینکه فرد بیمار چه دوره‌ای از بیماری را سپری می‌کند و پس از حملات عصبی چه علائم بالینی دارد به دو دسته فعال و غیرفعال تقسیم کرده‌اند.

• ام اس (ms) فعال
  بیمارانی دچار نوع فعال ام اس هستند که به طور مداوم دچار حمله‌های عصبی مختلفی مانند گرفتگی عضلانی، تاری دید و… می‌شوند. این قبیل از افراد معمولاً بین شش ماه تا یک سال بعد دچار حمله‌های عصبی مربوط به بخش مخچه می‌شوند و علائم شدیدتری را نشان می‌دهند. البته تشخیص نوع فعال این بیماری صرفاً به واسطه مشاهدات کلینیکی توسط پزشک صورت نمی‌گیرد و حتماً می‌بایست توسط روش‌های تشخیصی دیگر مثل تکنیک تصویربرداری MRI نیز تائید شود. تصاویر MRI به پزشک محل و اندازه پلاک‌های تشکیل شده را نشان می‌دهد و با مقایسه تصاویر در بازه زمانی مختلف در صورت افزایش تعداد و اندازه پلاک‌ها مشخص می‌شود بیمار به نوع فعال ام اس مبتلا است.
• ام اس (ms) غیرفعال
  فرد دارای ام اس غیرفعال در ظاهر کاملاً سالم بود و حداقل حملات عصبی را تجربه می‌کند و در بسیاری از مواقع خود متوجه این موضوع نمی‌شود. در واقع نوع غیرفعال بیماری ام اس مربوط به پلاک‌هایی است که هنوز آسیب جدی به سیستم عصبی فرد وارد نکردند و یا با اینکه به ناحیه موردنظر آسیب زدند اما در حال حاضر تأثیر مخربی روی اندام‌های مربوط به این اعصاب نگذاشته‌اند.به همین علت ام اس غیرفعال را ام اس خاموش نیز می‌نامند.

عوارض کلی بیماری ام اس (ms) چیست

همان‌طور که بالاتر اشاره کردیم عوارض و آسیب‌های ناشی از ام اس به واسطه درگیر شدن سیستم عصبی فرد، طیف گسترده‌ای از انواع اختلالات حسی، حرکتی، گفتاری، گوارشی و اختلال در حافظه را شامل می‌شود؛ اما احتمالاً خستگی مفرط شایع‌ترین عارضه در این بیماران است. علاوه بر این بسیاری از این افراد دچار مشکلات روحی مانند افسردگی می‌شوند و در برخی موارد به صورت ناگهانی تغییرات خلق‌وخو را تجربه می‌کنند. با افزایش سن ناتوانایی‌های جسمی در افراد تشدید می‌یابد و ممکن است به بیماری‌های دیگری مثل آرتریت و پوکی استخوان نیز بیانجامد. مجموعه این عوارض نیز در برخی افراد موجب کاهش عملکرد جنسی شده و زندگی زناشویی آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

برای درمان بیماری ام اس (ms) به چه دکتری باید مراجعه کرد

روند درمانی بیماری ام اس باید تحت نظر یک نورولوژیست یا همان متخصص مغز و اعصاب صورت بگیرد. حوزه تخصصی این افراد تشخیص و درمان بیماری‌های مغز و نخاع است و به جز بیماران ام اس، افراد با بیماری‌های نظیر مننژیت، نوروپاتی، میوپاتی، پاركینسون و… نیز به آن‌ها مراجعه می‌کنند. با این حال بهتر است درصورتی که برخی علائم ام اس مثل بی حس شدن یکی از پاها و یا اسپاسم های ناگهانی عضلانی را دارید ابتدا به پزشک عمومی مراجعه کنید چرا که ممکن است این علائم ریشه‌ی دیگری داشته باشند. در صورت تشخیص، پزشک عمومی حتماً به شما پیشنهاد می‌کند که به یک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.

تشخیص بیماری ام اس (ms) با آزمایش خون و MRI

هنگامی که شما علائم بیماری خود را برای اولین بار با پزشکان مطرح می‌کنید او برای شما یک آزمایش خون تجویز می‌کند. این آزمایش خون به خودی خود نمی‌تواند ثابت کند که شما به بیماری ام اس مبتلا هستید اما به پزشک کمک می‌کند که امکان ابتلا به بیماری‌های دیگری مثل بیماری لایم، سفلیس و ایدز را رد کند؛ بنابراین آزمایش خون در واقع جزو مراحل اولیه تشخیص ام اس به شمار می‌آید.

تشخیص بیماری ام اس توسط پزشک در بیشتر موارد به واسطه آزمایش MRI (تصویرسازی با تشدید امواج مغناطیسی) صورت می‌گیرد. در این تکنیک از امواج رادیویی و میدان مغناطیسی برای بررسی محتوای نسبی آب در بافت‌های بدن استفاده می‌شود. پزشک با استفاده از تصاویر MRI می‌تواند اختلالات دیگری مغزی را نیز تشخیص دهد. برای تشخیص ام اس متخصصان در تصاویر دریافتی از مغز بیماران به دنبال نشانه‌های تخریب میلین می‌گردند تا ابتلا به بیماری را تائید کنند.

آیا بیماری ام اس (ms) درمان دارد

متأسفانه درمان قطعی برای این بیماری شناسایی نشده است اما به کمک روش‌های درمانی مختلف می‌توان سرعت پیشرفت بیماری، تعداد و شدت حملات و علائم آن را تا حد زیادی کنترل کرد.

درمان بیماری ام اس (ms) با دارو

برخی درمان‌های مبتنی بر دارو با موفقیت بسیار خوبی باعث کاهش عوارض ناشی از ام اس در بیماران شدند. به طور دقیق‌تر پزشکان پیشنهاد می‌کنند که افرادی که به نوع عود کننده و فروکش‌کننده بیماری ام اس (RRMS) مبتلا هستند روند درمانی خود را با دارو جدی بگیرند. چرا که در سال‌های اخیر نتایج امیدوارکننده‌ای از استفاده از این داروها برای بیماران گزارش شده است. به برخی از این داروها در ادامه اشاره کردیم.

داروهای تعدیل کننده سیستم ایمنی

دو دسته اصلی این بیماری شامل داروهای اینترفرونی و گلاتیرامراستات (کوپاکسون) هستند که جزو داروهای تزریقی به شمار می‌آیند وظیفه کنترل و تعدیل سیستم ایمنی بدن را به عهده دارند.

• آونکس (AVONEX)
• بتاسرون (BETASERON)
• اکستاویا (EXTAVIA)
• پلگریدی (PLEGRIDY)
• ربیف (REBIF)

داروهای خوراکی

این دسته داروها به صورت خوراکی توسط بیماران مصرف می‌شوند و عملکردهای متفاوتی مثل اثرات ضدالتهابی دارند. برای نمونه دی متیل فیومریت که با نام تجاری TECFIDERA نیز عرضه می‌شود، در ممانعت از سلول‌های ایمنی در حمله به سلول‌های سیستم عصبی مرکزی نقش دارد.

• تری فلونومیود (نام تجاری AUBAGIO)
• فینگولیمود (نام تجاری GILENYA)
• دی متیل فیومریت (نام تجاری TECFIDERA)
• ماون کلاد (نام تجاری CLADRIBINE)
• مایزنت ( نام تجاری SIPONMOD)

داروهای موثر دیگر

داروهای دیگر نیز وجود دارند که به کاهش علائم بیماری در افراد مبتلا به فرم‌های مختلف بیماری کمک می‌کند.

• میتوکسانترون ( با نام تجاری NOVANTRONE): میتوکسانترون یک داروی شیمی درمانی برای سرطان خون یا سرطان پروستات است که تقریباً برای همه فرم‌های ام اس می‌توان از آن استفاده کرد
• اکرلیزوماب (با نام تجاری OCREVUS): این دارو نخستین دارو مورد تائید سامان غذا و دارو آمریکا (FDA) برای بیماران مبتلا به ام اس است و برای درمان بیماران بالغی که دارای فرم پیش‌رونده‌ی اولیه (PPMS) هستند کاربرد دارد.
• ناتالیزوماب (با نام تجاری TYSABRI): اثر این دارو روی بیماران مبتلا به فرم عودکننده-فروکش‌کننده تائید شده‌ ولی به‌واسطه عوارض جانبی زیاد جز در موارد اضطراری استفاده نمی‌شود.

درمان بیماری ام اس (ms) به روش‌های نوین

روش‌های جدید درمان بیماری ام اس را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد.

• درمان ام اس با استفاده از سلول‌های بنیادی

کاربرد سلول‌های بنیادی در درمان بیماری‌ها، روز به روز گسترده‌تر می‌شود. برای بیماری ام اس نیز روش‌های استفاده از سلول بنیادی نتایج خوبی را نشان دادند.

• در یکی از موارد، ابتدا با استفاده از داروهای شیمی درمانی، سیستم ایمنی بدن را به شدت تضعیف می‌کنند و سپس از سلول‌های بنیادی جدا شده از خود بیمار به نوعی سیستم ایمنی بدن را دوباره راه‌اندازی می‌کنند. این تکنیک را برای درمان بیماران مبتلا به سرطان خون نیز استفاده می‌کنند.
• در یکی از جدیدترین تحقیقات صورت گرفته از سلول‌های بنیادی پیش ساز الیگودندریت ها استفاده شد. الیگودندریت ها سلول‌های سازنده میلین هستند که در سیستم عصبی حضور دارند. هدف از استفاده از این سلول‌های بنیادی اختصاصی بهبود عملکرد الیگودندریت ها در ساخت میلین است و تاکنون این مطالعه در مدل‌های حیوانی موفقیت‌آمیز گزارش شده است.

•  درمان ام اس با استفاده از نانوذرات

فناوری نانو سال‌های نخستین خود را در کاربردهای پزشکی سپری می‌کند و در همین مدت کوتاه از آن‌ها به عنوان روش‌های درمانی جدید و بسیار موثر یاد می‌شود. در یکی از مطالعات صورت گرفته جهت درمان ام اس با استفاده از نانوذرات، محققان از نانوذرات به منظور حمل دارو استفاده کردند. در این حالت به جای اینکه کل سیستم ایمنی فرد را ضعیف کنند، با درگیر کردن سیستم ایمنی با یک بیماری دیگر، نانوذرات را به سمت میلین‌های آسیب دیده هدایت می‌کنند تا آن‌ها را بپوشانند. طراحی این نانوذرات به نحوی است که سیستم ایمنی پس از روبرویی با آن‌ها دیگر به سلول‌های عصبی خود حمله نمی‌کند و این فرصت برای ترمیم غلاف‌های میلین آسیب دیده را به وجود می‌آورد. نتایج این تحقیق روی موش‌ها موفقیت‌آمیز گزارش شده و نانوذرات تولید شده برای این تحقیق توسط FDA نیز تائید شدند.

درمان بیماری ام اس (ms) با طب سنتی و طب سوز

از دیدگاه طب سنتی این بیماری قابل درمان است و علت آن را طبع سرد افراد (تمایل بالای افراد به مصرف مواد ترش‌تر و اسیدی‌تر مثل انواع ترشیجات، لواشک‌ها و…) می‌داند. از این رو روش‌های ساده‌ای برای جلوگیری و درمان آن تعریف شده است. طول دوره درمان با استفاده از این روش بین 5 تا 7 ماه است.

• برای درمان ام اس در طب سنتی مصرف غذاهای گرم اهمیت بالایی دارد. از مهم‌ترین این مواد می‌توان به انجیر، زیتون و آناناس اشاره کرد.
• گیاه شاهدانه با کاهش لرزش‌های ایجاد شده توسط بیماری به بهبود وضعیت بیمار کمک می‌کند.
• برای رفع خستگی‌های ناشی از ام اس، استفاده از روغن زیتون برای نواحی بی حس به صورت ماساژ دادن، پیشنهاد شده است. علاوه بر این مصرف زعفران نقش مهمی در حفظ سلول‌های مغزی دارد.
• گیاه جینسینگ به دلیل داشتن ماده گلوکوزیدهای استروئیدی، ویتامین D، ترکیبات روغنی فرا، ویتامین A و B6 فلز روی، در طب سنتی به عنوان گیاهی مهم در درمان ام اس به شمار می‌رود.

علاوه بر موارد فوق طب سنتی پیشنهاد می‌کند که از مصرف برخی مواد غذایی مثل تخم مرغ، لبنیات، فلفل، چای و قهوه، بادمجان و … که طبع سردی دارند خودداری شود.

در ارتباط با طب سنتی به طور کلی نظر بر این است که طب سوزنی می‌تواند با تحریک سیستم عصبی و ترشح مولکول‌های واسطه عصبی-شیمیایی، اثرات مثبتی روی بیماران مبتلا به ام اس دارد. مشاهدات مختلف نشان از تأثیر مثبت طب سوزنی روی برخی از علائم اصلی بیماری ام اس مانند تاری دید، دو بینی، مورمور شدن اندام‌ها، افسردگی و اضطراب دیده شده است.

چه چیزهایی برای بیماران ام اس ضرر دارد

مطالعات صورت گرفته درباره ام اس نشان داده که نمی‌توان ادعا کرد مصرف یک ماده‌ی غذایی خاص باعث پیشرفت بیماری شده و یا برعکس از بروز آن جلوگیری می‌کنند. با این حال برخی مواد وجود دارند که به توصیه پزشکان افراد مبتلا به ام اس بهتر است از آن‌ها پرهیز کنند.

• لبنیات و گوشت قرمز پرچرب
  چربی های اشباع شده موجود در محصولات پرچربی مثل لبنیات و گوشت قرمز پرچربی‌ باعث افزایش نفوذپذیری جداره روده‌ای شده و به این ترتیب زمینه ورود سموم به بدن را مهیا می‌کند. ادامه این روند موجب اختلال در سیستم ایمنی بدن شده و علاوه بر آن باعث افزایش التهاب در بدن می‌شود. این دو مورد می‌توانند موجب افزایش میزان حملات ام اس شوند. علاوه بر این افزایش مصرف چربی های مضر می‌تواند خطر سکته‌های قلبی و مغزی را نیز که معمولاً در افراد مبتلا به ام اس بیشتر دیده می‌شود را افزایش دهد.
• چیپس، بیسکویت و کلوچه‌های صنعتی
  در حالی که مصرف مورد نیاز روزانه نمک در بدن می‌بایست 5 گرم باشد. بک چیپس 100 گرمی می‌تواند تا گرم نمک در خود داشته باشد. تحقیقات اخیر نشان داده است که بین مصرف بالای نمک در بیماران و تشدید حملات عصبی در بیماری ام اس رابطه مستقیم وجود دارد. از طرفی مواد غذایی صنعتی که از چربی با ترانس بالا در آن‌ها استفاده می‌شود نیز می‌توانند باعث افزایش التهاب در درون رگ‌های خونی شده و خطر مشکلات قلبی و عروقی بیماران مبتلا به ام اس را بیشتر کنند.
• قندها
  مصرف بیش از حد مواد غذایی حاوی قند فراوان مثل انواع شیرینی‌ها موجب اضافه وزن بیشتر شده و یکی از خطرهای اصلی این بیماری‌زا که چاقی است تشدید می‌کند. وزن اضافی بدن موجب احساس خستگی بیشتر می‌شود که در بیماران ام اس نیز شایع است.
• مشروبات الکلی
  مطالعه‌ای که اخیراً در کشور آمریکا صورت گرفت نشان داد که مصرف بیش از حد مشروبات الکلی با افزایش انبساط رگ‌های خونی موجب تشدید آسیب‌ها به سیستم عصبی مبتلایان به MS می‌شود.

رژیم غذایی مناسب بیماران ام اس (ms)

بررسی‌های اخیر از تأثیر دودسته مواد غذایی شامل اسیدهای چرب ضروری و آنتی‌اکسیدان‌ها را جهت پیشگیری و بهبود افراد مبتلا به ام اس پیشنهاد می‌کنند.

• اسیدهای چرب ضروری
  اسیدهای چرب ضروری آن دسته از چربی‌هایی هستند که بدن به تنهایی قادر به ساخت آن‌ها نیست ولی به آن‌ها نیاز دارد. اسیدهای چرب امگا 3 و امگا 6 در این دسته قرار می‌گیرند. از مهم‌ترین منابع اسیدهای چرب امگا 3 می‌توان به ماهی ساردین، ماهی آزاد، روغن کانولا، گردو، جوانه‌ی گندم و روغن دانه‌ی کتان اشاره کرد و از مهم‌ترین منابع اسیدهای چرب امگا 6 می‌توان به روغن سویا، روغن بادام زمینی، روغن ذرت و روغن آفتابگرداناشاره کرد.
• آنتی‌اکسیدان‌ها
  برخی از فعل و انفعالات شیمیایی درون بدن مثل چربی سوی، عضله سازی و…باعث تولید عناصری می‌شوند که رادیکال‌های آزاد نامیده می‌شوند. تجمع این ترکیبات در بافت‌ها موجب تخریب سلول‌ها می‌شود. بدن برای مقابله با این ترکیب به کمک ویتامین‌ها و مواد غذایی که مصرف می‌کنیم، آنتی‌اکسیدان تولید می‌کند که وظیفه مهار و مقابله با رادیکال‌های آزاد را دارد. با شناسایی مواد غذایی غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها می‌توانیم به سیستم ایمنی بدن برای مقابله با مولکول‌های آسیب رسان کمک کنیم. ویتامین‌های A، C، E و ماده معدنی سلنیوم از جمله ترکیبات سرشار از آنتی‌اکسیدان هستند که به ترتیب در سبزیجات، میوه‌ها، مارگرین و ماهی بیشترین دیده می‌شوند.
• ترکیبات مفید دیگر مناسب رژیم غذایی بیماران ام اس
  ویتامین B9 (یا اسیدفولیک) و ویتامین B12 نیز از ترکیباتی هستند که به طور ویژه به بیماران مبتلا به نوع عود کننده و فروکش‌کننده ام اس (RRMS) توصیه می‌شوند. منابع اصلی ویتامین B9 شامل لوبیا چیتی، اسفناج، بروکلی، بامیه، گوشت گاو مرغ هستند و منابع اصلی ویتامین B12 به ترتیب انواع گوشت قرمز، مرغ، ماهی و لبنیات هستند.

ورزش های متناسب بیماران ام اس (ms)

ورزش از نگاه همه پزشکان برای سلامت بدن اهمیت دارد. در مورد بیماری ام اس نیز ورزش های سبک و منظم روزانه ضمن اینکه موجب تقویت قوای ذهنی و مهار فشار های روحی می‌شود، می‌تواند تناسب، استقامت و قدرت دست‌ها و پاهای بیماران را بهبود ببخشد. از جمله ورزش های مناسب بیماری ام اس می‌توان به پیاده روی، دویدن و دوچرخه سواری است. در کنار این‌ها حرکت‌های کششی یوگا ورزش های آبی نیز مفید هستند. همچنین اگر قصد ورزش کردن در خانه را دارید می‌بایست ابتدا هميشه محیط را از لحاظ ایمن بودن و لغزنده نبودن بررسی کنید و قبل از شروع با نرمش مناسب بدن خود را گرم كنيد و سپس به آرامی تمرینات را انجام دهید.

روش‌های پیشگیری از ابتلا به ام اس (ms)

تاکنون راه پیشگیری قطعی برای بیماری MS گزارش نشده است اما پزشکان روی تأثیر سبک زندگی بر ابتلا به بیماری ام اس باهم توافق نظر دارند. پیش‌تر هم گفتیم که مواردی مثل مصرف دخانیات و اضافه وزن بالا می‌توانند عوامل خطر ایجاد این بیماری باشند؛ بنابراین بهتر است از آن‌ها دوری کنیم. از طرفی یک رژیم غذایی سالم می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی شما کمک کند. موارد متفاوت دیگری در ارتباط با سبک زندگی پیشنهاد شده که در زیر به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• علت این موضوع دقیقاً مشخص نیست اما محل زندگی شما در ابتلا به این بیماری نقش دارد. جدا از مهم بودن میزان نور خورشید، نزدیک بودن محل زندگی شما به آلودگی‌های محیطی مثل فاضلاب‌ها شهری می‌تواند احتمال ابتلا به بیماری ام اس را نیز افزایش دهد.
• مصرف روزانه 8 لیوان آب و یک لیوان شیر خطر ابتلا به بیماری را کاهش خواهد داد.
• استرس‌های روحی و هیجانی نیز می‌توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند؛ بنابراین با محیا کردن محیطی آرامش‌بخش برای خود و دیگران سلامتی آن‌ها را نیز تضمین می‌کنید. علاوه بر این ورزش و تحرک نیز می‌تواند به شما در غلبه کردن بر استرس و فشار های روحی کمک کند.

چه چیزی بخوریم که ام اس نگیریم

مهم‌ترین مسئله‌ای که باید افراد مبتلا به این بیماری به آن توجه کنند، دریافت کافی ویتامین D است. درباره اهمیت این ویتامین برای بدن مطالعات بسیاری انجام شده است. مصرف این ویتامین در پیشگیری از بروز ام اس و جلوگیری از آلزایمر موثر است و کمبود آن نیز می‌تواند به پوکی استخوان، دیابت، سرطان سینه یا پروستات و ضعف سیستم ایمنی بدن منجر شود. سه منبع اصلی ویتامین D به ترتیب نور خورشید، منابع خوراکی و قرص‌ها هستند. در این میان مهم‌ترین منابع خوراکی حاوی ویتامین D شامل موارد زیر است:

• انواع ماهی‌ مثل قزل‌آلا و سالمون
• میگو
• زرده تخم مرغ
• قارچ
• غلات و بلغور جو دوسر
• مواد غذایی داری فیبر مثل خربزه، طالبی و سبزیجات

سؤالات متداول در رابطه با بیماری ام اس (ms)

چگونه بفهمیم ام اس داریم؟

بیماری ام اس همان‌طور که اشاره شد علائم و نشانه‌های بخصوصی دارد که با مشاهده آن‌ها می‌توانید به پزشک مراجعه کنید تا آزمایش‌های تشخیصی بیشتر روی شما انجام شود. برخی از این نشانه‌ها عبارت‌اند از:

• اسپاسم‌ها و گرفتگی‌های عضلانی در دست و پاها
• مورمور شدن یا احساس درد در بعضی از بخش‌های بدن
• احساس درد در هنگام حرکت دادن چشم (اختلال عصب بینایی)
• از دست دادن نسبی یا کامل بینایی
• بی‌اختیاری در دفع ادرار و مدفوع
• لرزش بدن یا ناهماهنگی بدن
• احساس افسردگی، تحریک‌پذیری و تغییرات خلق‌وخو ناگهانی

چند درصد بیماران ام اس فلج می‌شوند؟

تقریباً 17 درصد. همان‌طور که ذکر شد بیماری ام اس با دوره‌های عود و فروکش همراه است و در بیش از 75 درصد موارد این بیماری رفت و برگشتی و بهبودپذیر است و به واسطه پیشرفت‌های علم پزشکی تعداد زیادی از بیماران می‌توانند به زندگی عادی خود ادامه دهند. ناتوانی‌های جسمی و حرکتی مثل فلج شدن در کمتر از 17 درصد بیمارانی که در آن‌ها ام اس سیر پیش‌رونده دارد، دیده می‌شود.

آیا ام اس مسری است؟

خیر. یکی از باورهای نادرست برخی از افراد مسری بودن بیماری ام اس است. همان‌طور که گفته شد ام‌ اس در گروه بیماری‌های خود ایمنی طبقه‌بندی می‌شود و به هیچ وجه مسری نیست.

آیا ام اس باعث ریزش مو می‌شود؟

به طور کلی خیر. هیچ گزارشی مبنی بر اینکه بیماری ام اس به طور مستقیم با ریزش مو در ارتباط است، وجود ندارد. به طور کلی ریزش مو تحت تأثیر عوامل بسیار زیادی مثل ژنتیک و عوامل دیگر مثل کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی دیگر است. در ارتباط با این موضوع مطالعات نشان داده کمبود ویتامین D و افزایش هورمون‌های زنانه دو فاکتور مهم در ریزش مو هستند. علاوه بر این مصرف برخی از داروها برای درمان و کاهش علائم بیماری ام اس، اثرهای جانبی خاص خود را دارند و ممکن است در برخی افراد باعث ریزش مو شوند.

آیا ام اس باعث مرگ می‌شود؟

به طور کلی خیر. در واقع این بیماری در اکثر موارد کشنده نیست بلکه محدود کننده است. به این معنی که انواع روش‌های درمانی می‌توان تا حدود بسیاری این بیماری را کنترل کرد. با این حال اگر فرد مبتلا به ام اس هیچ گونه روند درمانی و کنترلی را در پیش نگیرد، پیشروی بیماری و درگیر شدن اندام‌های مختلف بدن ممکن است به مرگ او منجر شود.

آیا ام اس باعث ناباروری می‌شود؟

خیر. هیچ شواهدی تاکنون مبنی بر کاهش احتمال بارداری افراد مبتلا به ام اس نسبت به افراد دیگر گزارش نشده است. علاوه بر این طی مطالعات صورت گرفته مشخص شده است بین زنانی که دچار ام اس هستند و افراد دیگر تفاوتی در احتمال سقط جنین یا نقص مادرزادی در نوزادان بعد از تولد وجود ندارد.

آیا ام اس باعث لاغری می‌شود؟

در برخی موارد بله. به طور کلی در بیشتر موارد، ام اس با افزایش وزن همراه است اما تحلیل عضلات بدن، کاهش وزن و لاغری نیز در موارد پیشرفته بیماری و آسیب‌های جدی ممکن است رخ دهد.

آیا ام اس بیماری خاص است؟

بله از سال ۱۳۸۴ بیماری ام اس در مجموعه معاونت درمان وزارت بهداشت به عنوان یک بیماری خاص در نظر گرفته شد. بیماران خاص افرادی هستند که نیاز به مراقبت‌های پزشکی و درمانی تا پایان عمر دارند. در کشور ما بیماری خاص شامل دیالیز، پیوند کلیه، هموفیلی، تالاسمی و بیماری ام اس (ms) هستند که عمدتاً هزینه‌های درمانی آن‌ها توسط سازمان‌های مرتبط دولتی رایگان است.

در مجموع بیماران مبتلا به ام اس چالش های مختلفی را در زندگی خود تجربه میکنند. وظیفه ما آگاهی بیشتر درباره این بیماری و درک بیشتر این افراد است. خوشبختانه به کمک علم پزشکی بیشتر علائم آزار دهنده این بیماری قابل کنترل هستند. نظر شما در مورد این بیماری چیست؟ اگر تجربه روبرو شدن با این افراد را دارید یا خود به این بیماری مبتلا هستید، در بخش نظرات آماده بهره بردناز تجارب شما هستیم.