توسط : احتمالاً تاکنون درباره‌ی اختلال دو قطبی شنیده‌اید و یا دست کم نام آن به گوشتان خورده است. اما واقعاً چقدر در مورد این بیماری اطلاع دارید؟ آیا علائم این اختلال را می‌شناسید؟ آیا درباره‌ی مشکلاتی که این بیماری ایجاد می‌کند و راه‌های درمان یا کنترل آن اطلاعاتی دارید؟ پزشکان در کافه نبض پاسخ تمامی پرسش ها و ابهامات را دراین مطلب گرد آورده اند، با ما همراه باشید.
اختلال دو قطبی چیست؟
اختلال دو قطبی (Bipolar Disorder) یا اختلال افسردگی-شیدایی نام یک اختلال روحی و روانی است که در آن فرد بیمار دچار نوسانات خلقی شدید می‌شود. این نوسانات و تغییرات خلقی معمولاً هفته‌ها و ماه‌ها به طول می‌انجامد و با آنچه مردم عادی در زندگی روزمره‌ی خود تجربه می‌کنند متفاوت است. همان‌طور که از نام این بیماری پیداست فرد بیمار درجاتی از افسردگی را در زمان‌های مختلف نشان می‌دهد و مهم‌تر از آن درجاتی از شیدایی است. دوره شیدایی یا مانیا مشخصه‌ی تشخیص اختلال دو قطبی است. فرد بیمار ممکن است از اوج شادی و خوشحالی به یک‌باره به اوج غم و اندوه فرو برود. این بیماری بر اساس شدت دوره‌ی شیدایی طبقه‌بندی می‌شود (نیمه-شیدایی تا شیدایی کامل).
اختلال دو قطبی اساسا چیست اختلال دو قطبی چرا ایجاد می‌شود؟
با وجود اینکه هنوز دلیل قطعی برای پیدایش این اختلال شناخته نشده است، اما پزشکان بر این باورند که این بیماری زمینه‌ی وراثتی دارد و ترکیب ژن‌ها نقش پررنگ‌تری نسبت به تربیت ایفا می‌کند. با این حال ظاهراً آسیب و مشکل فیزیکی در بخش‌هایی از مغز که مسئول کنترل حالات روانی است می‌تواند عامل این بیماری باشد چرا که این بیماری با دارو قابل کنترل است. استرس و تنش روانی شدید و یا بعضی داروها می‌توانند در بروز این بیماری مؤثر باشند.
انواع اختلال دو قطبی
این بیماری انواع مختلفی دارد که پزشکان با توجه به شدت و مدت دوره‌ی شیدایی دسته‌بندی می کنند:
اختلال دو قطبی نوع ۱
در اختلال دو قطبی نوع ۱ معمولاً دوره‌ی شیدایی حداقل ۷ روز طول می کشد. و در مواردی آنقدر شدت دوره‌ی شیدایی یا مانیک زیاد است که بیمار به مراقبت فوری در بیمارستان نیاز دارد. در اختلال نوع ۱ معمولاً حالات و بازه‌های افسردگی نیز وجود دارند که حداقل برای ۲ هفته ادامه دارند. ممکن است که حالات افسردگی و مانیک به‌صورت هم‌زمان هم بروز کنند.
اختلال دو قطبی نوع ۲
در اختلال دو قطبی نوع ۲ تعداد دوره‌های افسردگی بیشتر است. تعداد و همچنین شدت دوره‌ی شیدایی کمتر است و به اصطلاح حالت نیمه-شیدایی یا شیدایی خفیف (Hypomania) را شاهد خواهیم بود. انواع مختلف اختلال دو قطبی چگونگی حالات روحی، فکری، جسمی، رفتاری در مبتلايان دو قطبی.
افراد مبتلا به اختلال دو قطبی دارای تغییرات واضح در خلق‌وخو، میزان انرژی و فعالیت هستند که شامل دوره‌های متفاوتی است، از حالات رفتاری بسیار پرهیجان، تحریک‌پذیر، یا پرانرژی (معروف به قسمت‌های شیدایی یا جنون) تا دوره‌های بسیار افسرده، غمناک، بی‌تفاوت یا ناامید (معروف به اپیزودهای افسردگی). دوره‌های نیمه‌شیدایی به‌عنوان قسمت‌های هیپومنیک شناخته می‌شوند.
نوسانات خلقی در مبتلایان اختلال دو قطبی
همه‌ی ما درجاتی از نوسان خلق را در زندگی و اغلب در شرایط تنش و استرس و تحت تأثیر فشارهای مختلف تجربه کرده‌ایم و این مسئله طبیعی است. اما در اینجا صحبت بر سر نوسان خلق بیش از اندازه با الگوهای مشخص همراه با علائم خاصی است که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم. فرد مبتلا در دوره شیدایی می‌تواند شدت مختلفی از شیدایی خفیف (نیمه-شیدایی) تا شیدایی کامل با علائم جنون‌آمیز نظیر توهم یا کاتاتونیا، داشته باشد. در این دوره تمرکز کاهش پیدا می‌کند، نیاز به خواب در فرد کم می‌شود و شخص مبتلا توهم خودبزرگ بینی پیدا می‌کند. قضاوت بیمار ممکن است مختل شود و دست به ولخرجی‌های غیرمعمول یا رفتارهای غیرطبیعی بزند. به فاصله کمی قبل یا بعد ازاین دوره‌ی شیدایی بیمار به یک‌باره دچار حالات افسردگی بی‌حوصلگی و ناامیدی شدید می‌شود (ممکن است این دوره در همه بروز نکند).
نشانه‌های جنون و میل به خودکشی در مبتلایان به اختلال دو قطبی
اگر دوره‌های شیدایی و یا افسردگی خیلی جدی و شدید شوند ممکن است فرد دچار جنون شود و یا دچار افزایش میل به خودکشی شود. فرد در حالت شیدایی شدید ممکن است تصور کند که فرد خاصی است و یک مأموریت بزرگ به او محول شده یا دارای قدرت بسیار زیادی است! در حالت افسردگی شدید ممکن است فرد احساس گناه زیادی داشته و احساس بی‌ارزش بودن و ناامیدی و یا حتی احساس عدم وجود داشته باشد. علاوه بر این اعتقادات نامعقول در مواردی فرد دچار توهم شده که شامل شنیدن و دیدن و بوییدن و لمس کردن چیزهایی است که وجود خارجی ندارند. در بسیاری از موارد جنون در افراد دو قطبی می‌تواند منجر به خودکشی شود.
علائم و نشانه‌های تشخیص این بیماری
علاوه بر نوسان خلق و داشتن دوره‌های متناوب افسردگی و شیدایی در فرد بیمار معمولاً مشخصه‌ی اصلی تشخیص این بیماری نشانه‌های دوره‌ی شیدایی است که شامل همه یا تعدادی از موارد زیر می باشد:
- بی‌قراری، افزایش انرژی و میزان فعالیت
- خلق خیلی بالا و احساس نشاط شدید همراه با احساس خودبزرگ‌بینی
- نشان دادن حرکات و تصمیم‌های ضد و نقیض از خود
- رفتارهای اغواگرانه، مداخله جویانه و پرخاشگرانه
- تحریک‌پذیری مفرط
- صحبت کردن بی‌وقفه، مسابقه افکار، پریدن از موضوعی به موضوع دیگر با سرعت خیلی زیاد
- عدم توانایی برای تمرکز، حواس پرتی
- کاهش نیاز به خواب
- اعتقادات غیر واقعی در مورد توانمندی‌ها و قدرت فرد
- قضاوت ضعیف
- افزایش تمایلات جنسی
- ولخرجی یا خساست
- رفتار متفاوت از حالت معمول که مدتی طولانی ادامه داشته باشد
عوارض و اثرات جانبی بیماری اختلال دو قطبی
با توجه به علائمی که در مورد این بیماری ذکر کردیم می‌دانید که داشتن این رفتار و افکار می‌تواند منجر به بروز مشکلات زیادی برای فرد شود. بیمار دارای هیجانات بیش از اندازه و احساس خود بزرگ بینی می‌شود و دست به برنامه‌های بلندپروازانه و عجیب میزند، تصمیمات غیر منطقی می‌گیرد، قضاوت نادرست و عجولانه می‌کند، رفتارهای نامعمول از او سر میزند، احساس صمیمیت زیاد و ناگهانی و بروز بیش از حد احساسات خواهد داشت و مجموعه‌ی این رفتارها در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع زندگی فردی و اجتماعی فرد و روابط او را به‌شدت تحت تأثیر و در معرض خطر قرار می‌دهد.
ضرورت مراجعه به روانشناس و انجام تست‌های روانشناسی
پزشکان معتقدند که اگر علائم ذکر شده را در خود و یا اطرافیانتان مشاهده کرده‌اید لازم است به یک روانشناس مراجعه کنید و از مشاوره‌ی او بهره‌مند شوید. روانشناس با انجام تست‌های تخصصی روانشناسی احتمال ابتلای شما به بیماری دو قطبی را بررسی می‌کند و می‌تواند با تشخیص به موقع و درست بیماری، روند درمان را تسریع بخشد. در گذشته برای درمان اختلال دو قطبی معمولاً فقط از داروهای مشخص و شناخته شده‌ای که امروز نیز رایج هستند استفاده می‌شد. اما در سال‌های اخیر با توجه به پیشرفت علم روانشناسی و شناخت بهتر و بیشتر بیماری‌های روانی پزشکان دریافته‌اند که علاوه بر درمان روانشناختی، درمان دارویی ضروری است که بیماران دو قطبی حتماً به روانشناس مراجعه کنند و به صورت هم‌زمان با مصرف دارو، تحت درمان‌ها و مشاوره‌های روانشناسی قرار بگیرند.ضرورت و الزام مراجعه به پزشک چه افرادی مستعد اختلال دو قطبی هستند؟
مانند بسیاری دیگر از بیماری‌ها دو عامل اساسی در ابتلا به اختلال دو قطبی نقش دارند:
- آسیب پذیری عبارت است از داشتن استعداد برای ابتلا به اختلال دو قطبی، یعنی برخی از افراد بیشتر از سایر افراد آمادگی ابتلا به این بیماری را دارند. (مثل داشتن زمینه‌ی ژنتیکی)
- استرس عبارت است از هر موقعیت جدیدی که در زندگی ما رخ می‌دهد. استرس‌ها می‌توانند منفی (مرگ عزیزان) یا مثبت (ازدواج) باشند. واکنش همه افراد به انواع استرس‌ها یکسان نیست.
اختلال دو قطبی در کودکان و نوجوانان و بزرگسالان
با اینکه این اختلال معمولاً در اواخر دوره‌ی نوجوانی بروز می‌کند اما در مواردی می‌تواند در کودکان و ابتدای سنین نوجوانی با علائم زیر ظاهر شود:
- علائم فیزیکی از قبیل درد و ناراحتی ناخواسته مانند سردرد یا درد معده، مشکلات خواب و یا خواب بیش از حد، تغییرات محسوس در عادات غذایی که منجر به کاهش وزن یا افزایش وزن می‌شود یا بر رشد طبیعی کودک اثر می‌گذارد.ئ
- نشانه‌های احساسی و روانی اختلال دو قطبی در کودکان و نوجوانان شامل مشکلات در تفکر و تصمیم‌گیری، عزت نفس، خودپرستی، احساس گناه و ناامیدی، عقب نشینی از جامعه، عدم علاقه به ارتباط با دوستان، اضطراب، ترس از جدایی از والدین و در مواردی حتی فکر مرگ و خودکشی است. در بعضی کودکان و نوجوانان افسردگی شدید می‌تواند موجب ایجاد توهم شود.
درمان اختلال دو قطبی و طول دوره درمان
برای پیشگیری از پیشرفت بیماری و تثبیت خلق لازم است حتماً به روانپزشک و روانشناس مراجعه شود و درمان دارویی و مشاوره‌های روانشناسی به‌صورت هم‌زمان پیش بروند، با توجه به شدت بیماری و مرحله‌ی تشخیص طول دوره‌ی درمان در افراد مختلف متفاوت خواهد بود.
درمان روانشناسی و دارویی اختلال دو قطبی
حدود ۵۰ سال است که برای بیماران دو قطبی قرص لیتیوم تجویز می‌شود. این دارو حتماً باید تحت نظر پزشک مصرف و مقدار دقیق آن کنترل شود، چرا که میزان کم از این دارو بی‌اثر و مقدار زیاد آن سمی خواهد بود، همچنین قابل ذکر است که در حین مصرف این دارو لازم است بیمار آب کافی بنوشد چرا که با پایین آمدن مقدار آب بدن غلظت لیتیوم در خون زیاد شده و احتمال بروز اثرات سمی آن بالا می‌رود.
از دیگر داروهای تثبیت کننده‌ی خلق که در درمان اختلال دوقطبی مورد استفاده قرار می‌گیرند می‌توان به والپرات سدیم، کاربامازپین و الانزاپین اشاره کرد. تمام این داروها صرفاً باید توسط پزشک تجویز و تحت نظر دقیق پزشک مصرف شود. علاوه بر استفاده از داروهای فوق بیماران مبتلا به اختلال دو قطبی لازم است برای درمان و کنترل بیماری تحت نظر روانشناس باشند تا با مشاوره‌های منظم افکار منفی و مسائل و مشکلات روانی آن‌ها ریشه‌یابی و درمان شود.
درمان اختلال دو قطبی به كمك درمان گیاهی
تجربه ثابت کرده است که می‌توان از داروهای گیاهی به‌عنوان درمان کمکی استفاده کرد و این درمان‌های کمکی بسیار مؤثر و نتیجه‌بخش هستند.
- روغن ماهی از درمان‌های گیاهی اختلال دو قطبی به شمار می‌رود. این روغن با داشتن اسیدهای چرب امگا ۳ به تولید هورمون‌ها و سلامت بافت های عصبی مغز کمک می‌کند و با بهبود عملکرد مغز می‌تواند افسردگی را بهبود بخشد.
- مخمرآبجو یکی از آنتی اکسیدان‌های گیاهی است که با تأثیر بر مواد شیمیایی مغز می‌تواند در درمان اختلال دو قطبی مؤثر باشد.
- ریشه والرین از دیگر گیاهان کمک درمانی برای اختلال دو قطبی به شمار می‌رود. این گیاه با خواص آرام‌بخش قوی برای سیستم عصبی شناخته می‌شود و با افزایش احساس آرامش و کاهش تنش و استرس و اضطراب می‌تواند به درمان افسردگی و اختلال دو قطبی کمک کند.
اهمیت تغذیه در افراد دچار اختلال دو قطبی
تحقیقات نشان می‌دهد رژیم غذایی می‌تواند تأثیرات زیادی روی حالات روانی افراد و تغییرات خلق‌وخوی آن‌ها داشته باشد. در زیر بعضی نکات مهم را در مورد رژیم غذایی کمک کننده به کنترل بیماری دو قطبی را ذکر می‌کنیم:
- افزایش اسیدهای چرب امگا ۳
یکی ازغنی ترین منابع برای دریافت اسیدهای چرب امگا ۳، ماهی است، به ویژه ماهی‌های آب سرد مثل سالمون، ماکرل و هرینگ. تحقیقات نشان می‌دهد هر چه در جمعیتی میزان مصرف ماهی بالا باشد میزان بروز افسردگی در آن جمعیت کمتر است. افراد گیاهخوار برای تأمین امگا ۳ می‌توانند از مغزها و دانه‌هایی مانند گردو، تخم کدو تخم کتان استفاده کنند. - حفظ تعادل قند خون
با توجه به اینکه منبع تغذیه اصلی سلول‌های مغز گلوکز است، بدن برای انجام تمام فعالیت‌های روزمره به گلوکز نیاز دارد، بنابراین نوسانات گلوکز می‌تواند باعث ایجاد نوسان و تغییر در خلق‌وخوی شما شود. - کنترل میزان کالری
برخی مطالعات نشان می‌دهد که افراد مبتلا به دو قطبی در معرض خطر افزایش وزن و چاقی قرار دارند، بنابراین سعی کنید میزان کالری دریافتی خود را تحت کنترل داشته باشید و به طور منظم ورزش کنید. - افزایش دریافت منیزیم
منیزیم یک ماده معدنی است که به حفظ فعالیت طبیعی ماهیچه‌ها و اعصاب کمک می‌کند، ضربان قلب را منظم می‌کند، سیستم ایمنی بدن را تقویت کرده و باعث استحکام استخوان‌ها می‌شود. کمبود منیزیم می‌تواند باعث مشکلاتی از قبیل گرفتگی عضلات، ضعف عضلانی، ریتم نامنظم ضربان قلب، فشارخون، اختلال عصبی، افسردگی، بی‌خوابی، کاهش اشتها، یبوست، بیش فعالی و تشنج شود.
منیزیم دارای شباهت شیمیایی زیاد به لیتیوم است (داروی تثبیت کننده‌ی خلق‌وخو) و به همین دلیل در درمان اختلال دو قطبی بسیار مورد توجه قرار گرفته است. - پرهیز از استفاده بیش‌ازحد از کافئین، قندهای ساده، نمک و چربی‌های اشباع و ترانس
پزشکان توصیه می کنند استفاده زیاد از کافئین، قندهای ساده، نمک و چربی‌های اشباع و ترانس می‌تواند منجر به تشدید اختلال دو قطبی شود، بنابراین بهتر است استفاده از این مواد را به حداقل برسانید.
روش هاي پيشگيري از ابتلا به اختلال دو قطبي
به طورکلی در پزشکی سه نوع پیشگیری داریم:
- پیشگیری اولیه : به معنای جلوگیری از بیمارشدن است
- پیشگیری ثانویه : یعنی تشخیص سریع در مراحل اولیه‌ی بیماری و اقدام سریع برای درمان.
- پیشگیری ثالث : یعنی بعد از ابتلای فرد به بیماری و درمان او، اقدامات توان‌بخشی به موقع انجام بگیرد تا بتواند به زندگی عادی خود بازگردد.
با توجه به قوت زمینه‌های ژنتیکی و وراثتی این بیماری تقریباً پیشگیری اولیه برای این بیماری کار آسانی نیست، اما می‌توان پیشگیری ثانویه را به‌خوبی در مورد این بیماری انجام داد.یعنی علائم بیماری را بشناسیم و اگر در خود یا اطرافیانمان نشانه‌های این بیماری را دیدیم با مراجعه‌ی سریع به روانپزشک به تشخیص زود هنگام بیماری و شروع روند درمان کمک کنیم.
در مورد افرادی که به بیماری اختلال دو قطبی مبتلا شده‌اند و تحت درمان قرارگرفته‌اند می‌توان پیشگیری ثالث را به کاربرد و با مجموعه اقدامات توان‌بخشی به بازگشت فرد به زندگی عادی کمک کرد.
سؤالات متداول
در پاسخ به این سؤال بهتر است بگوییم بسیاری از بیماری‌های انسان درمان قطعی و کامل به معنای ریشه‌کن کردن بیماری ندارند و هدف از درمان، بازگرداندن فرد بیمار به عرصه‌ی زندگی و انجام فعالیت‌های روزمره‌ی زندگی است.اختلال دو قطبی نیز از این دسته بیماری‌هاست.فرد با مصرف داروها و انجام مشاوره‌ها و درمان‌های روان‌پزشکی و روانشناسی می‌تواند علائم بیماری را بهبود ببخشد و به زندگی عادی خود ادامه دهد.
پاسخ مثبت است. تحقیقات نشان می‌دهد که بیماری دو قطبی، اختلالی با زمینه‌ی وراثتی است و ژن‌ها نقش پررنگی را در بروز این بیماری ایفا می‌کنند، به این معنا که درصورتی‌که یکی از اعضای خانواده‌تان به بیماری اختلال دو قطبی مبتلاست، احتمال ابتلای شما به این بیماری نسبت به سایر افراد بیشتر است.
برای تشخیص این بیماری حتماً باید به روانپزشک مراجعه کرد. اگر شما با خواندن این مطالب احساس می‌کنید که این علائم را در خود دارید، باید به روانپزشک مراجعه کنید تا او بتواند با انجام تست‌های لازم تشخیص بدهد که آیا شما به این بیماری مبتلا هستید یا خیر، و بعدازآن روند درمان را آغاز کنید.
