شیر خشک ؛ از انواع آن تا خواص و تفاوت های کاربردیش

شیر خشک یا پودر شیر یک محصول لبنی است که با تبخیر شیر و خشک شدن آن ساخته می‌شود. یکی از اهداف خشک‌کردن شیر، نگهداری و حفظ بیشتر آن است. شیر خشک به دلیل داشتن رطوبت کم، ماندگاری بسیار طولانی‌تری نسبت به شیر مایع دارد و نیازی به نگهداری در یخچال ندارد.

هدف دیگر شیر خشک کاهش حجم آن برای راحتی در حمل‌ونقل است. پودر شیر و یا شیر خشک شامل مواردی از قبیل شیر خشک کامل، شیر خشک بدون چربی، شیر خشک چرب و غیره می­باشد.

شیر خشک ها انواع متعددی دارند و هرکدام دارای ویژگی‌ها و خصوصیاتی هستند که در این مقاله کافه نبض به آن پرداخته‌ایم پس تا پایان مقاله با ما همراه باشید.

شیر خشک چیست؟

شیر خشک نوعی جایگزین و غذایی مکمل برای کودکان شیرخوار به شمار می‌رود. نوزادانی که بنا به دلایی از خوردن شیر مادر خود محروم‌اند، از شیر خشک به‌عنوان غذای اصلی یا مکمل غذایی استفاده می‌کنند.

• بهترین شیرخشک برای چاقی بزرگسالان

تفاوت شیر مادر و شیر خشک برای نوزادان چیست؟

شیر خشک با شیر مادر تفاوت‌هایی دارد که به شرح زیر است:

• هضم پروتئین و چربی شیر مادر نسبتِ به شیر خشک، برای نوزاد خیلی راحت‌تر است.
• ترکیبات موجود در شیر خشک شبیه به ترکیبات شیر مادر است اما مقدار مواد مغذی و ویتامین‌هایی که در آن وجود دارد برای تمامی نوزادان به یک اندازه است درحالی‌که شیر هر مادر برای نوزاد خودش مناسب است.
• نوزادانی که شیر خشک مصرف می‌کنند بیشتر به اسهال مبتلا می‌شوند.
• شیر مادر خطر ابتلای کودک به اضافه‌وزن، دیابت و کلسترول بالا در آینده را کاهش می‌دهد.
• نوزادان مصرف‌کننده شیر مادر در بزرگسالی کمتر به فشارخون و بیماری‌های قلبی مبتلا می‌شوند.
• شیر مادر دارای طعم‌های متفاوتی است زیرا مادر غذاهای مختلفی را مصرف می‌کند اما شیر خشک همواره دارای یک طعم و مزه است.

آیا شیر خشک می‌تواند جایگزین خوبی برای شیر مادر باشد؟

خیر. هرچند ترکیبات شیر خشک شبیه به ترکیبات شیر مادر است اما هیچ شیری نمی‌تواند مه اندازه شیر مادر برای کودک مفید باشد.

انواع شیر خشک بر اساس شکل و فرم آن چند دسته است؟

شیر خشک ها معمولاً به سه شکل مختلف شیر خشک پودر شده، مایع غلیظ شده و آماده مصرف در بازار موجود است که به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

شیر خشک پودر شده

متداول‌ترین نوع شیر خشک، پودر شده آن است که ارزان‌ترین نوع آن نیز می‌باشد. شیر خشک پودری فضای کمی می‌گیرد اما آماده‌سازی آن کمی زمان‌بر است. برای آماده کردن شیر خشک پودر شده باید مطابق با دستورالعمل گفته شده آن عمل کنید و تا یک ماه قابل‌استفاده است اما همیشه باید به تاریخ تولید و انقضای قوطی شیر خشک توجه نمایید.

هیچ شیر خشکی جایگزین مناسبی و یا حتی جایگزین حداقلی برای شیر مادر نیست. به همین دلیل نمیتوان شیرخشک را به عنوان تغذیه ای کاملی برای نوزاد به حساب آورد.

اصلیترین دلیل آن هم عدم وجود املاح پروتئینی و مقوی است که به طور طبیعی در شیر مادر وجود دارند ولی در بیشتر شیرخشک ها درصد کمی از آن وجود دارد.

شیر خشک مایع غلیظ شده

استفاده از شیر خشک مایع غلیظ شده از نوع پودری آن راحت‌تر است و البته هزینه آن کمی بیشتر می‌باشد. برای استفاده از شیر خشک مایع غلیظ باید آب و شیر خشک را با توجه به دستورالعمل آن باهم مخلوط کنید.

شیر خشک آماده مصرف

این نوع از شیر خشک طول عمر کوتاهی دارد و معمولاً تا حداکثر 48 ساعت پس از باز شدن ظرف باید مورداستفاده قرار گیرد. مصرف این شیر خشک از دیگر انواع آن راحت‌تر است و همچنین قیمت آن نیز بالاتر می‌باشد. 

• بهترین شیر خشک برای نوزاد شما کدام است؟

شیر خشک خارجی بهتر است با ایرانی؟

هر شیر خشکی که بیشتر با بدن نوزاد سازگار باشد برای نوزاد بهتر است. بدن بعضی کودکان نسبت به شیر خشک های ایرانی بهتر عمل می‌کند و بعضی دیگر نسبت به شیر خشک های خارجی. برای انتخاب شیر خشک مناسب برای نوزاد خود بهتر است با پزشک مشورت نمایید.

بررسی انواع شیر خشک با توجه به مواد تشکیل‌دهنده آن‌ها

شیر خشک های متفاوتی با ویژگی‌های مختلف وجود دارند که عبارت‌اند از:

شیر خشک برپایه شیر گاو

اکثر شیر خشک های موجود در بازار بر پایه شیر گاو می‌باشند. از آنجایی که هضم پروتئین شیرگاو برای کودکان زیر یک سال دشوار است، پروتئین این شیر خشک تغییر داده می‌شود تا هضم آن راحت شود. این نوع شیر خشک همچنین دارای روغن‌های گیاهی، مواد معدنی و ویتامین‌هایی که بدن کودک به آن‌ها نیاز دارد می‌باشد.

شیر خشک های هایپوآلرژنیک (HA)

درصورتی که کودک به پروتئین‌های شیر خشک آلرژی داشته باشد، معمولاً این نوع شیر خشک برای او توصیه می‌شود. این اتفاق معمولاً در نوزادان زودرس شایع است. 

پروتئین‌های این شیر خشک ها به گونه‌ای ریز و پردازش شده‌اند که به‌راحتی توسط دستگاه گوارش کودک قابل هضم باشند.

شیر خشک برپایه سویا

شیر خشک های برپایه سویا دارای ترکیباتی چون پروتئین‌های سویا، روغن‌های گیاهی، نشاسته و غیره می‌باشند. برای اینکه گوارش شیر خشک برای نوزاد راحت باشد پروتئین‌های گیاهی در آن تغییر داده می‌شود.

شیر خشک بدون لاکتوز (LF)

اگر نوزاد دارای مشکل عدم تحمل یا ناتوانی در هضم لاکتوز باشد در این صورت بهتر است از شیر خشک های بدون لاکتوز یا شیر خشک سویا مصرف کند.

شیر خشک متابولیک

پودر شیرهای متابولیک برای نوزادانی که ممکن است به دلیل مشکلاتی به تغذیه‌ای خاص نیاز داشته باشند توصیه می‌شوند. در ایران برای هر فردی که به این نوع از شیر خشک نیاز داشته باشد، سهمیه‌ای تعلق می‌گیرد و برای دریافت شیر خشک متابولیکی باید در سامانه مربوط به آن فرمی را برای ثبت نام پر نمایید.

پودر شیر مخصوص نوزادان کم‌وزن یا زودرس

نوزادان کم‌وزن یا زودرس نسبت به دیگر نوزادها به کالری و مواد مغذی بیشتری نیاز داشته باشند. شیر خشک های مخصوص این کودکان دارای پروتئین‌ها و کالری بیشتری‌اند و به دلیل تری­گلیسرید موجود در آن‌ها جذبشان بهتر است.

آیا خوردن شیر خشک برای نوزاد مفید است؟

بله. پودر شیر درصورتی‌که در کنار شیر مادر مصرف شود می‌تواند برای کودک مفید باشد زیرا در بعضی مواقع شیر مادر برای نوزاد کافی نیست و یا شیر مادر ترکیبات لازم برای رشد نوزاد را ندارد؛ که تشخیص آن توسط پزشک صورت می‌گیرد.

برای چه نوزادانی خوردن شیر خشک الزامی است؟

معمولاً استفاده از شیرخشک برای سه دسته از نوزادان الزامی است:

1. نوزادانی که قدر کافی برای مکیدن پستان مادر ندارند یا نمی‌توانند برای مدت طولانی بمکند، به همین دلیل هیچ‌وقت سیر نمی‌شوند.
2. نوزادانی که به دلایل مختلف مانند کمبود شیر مادر یا مقوی نبودن آن به‌خوبی وزن نمی‌گیرند.
3. مادرانی که شاغل‌اند و در فاصله زمانی‌های کوتاه نمی‌توانند نوزادشان را شیر دهند.

چکار کنیم تا نوزاد شیر خشک بخورد؟

برای این‌که نوزاد شیر خشک را قبول کند اولاً باید بدانید که چه نوع پودر شیری برای او مناسب است سپس او را کم‌کم به شیر خشک عادت دهید. تنها درزمانی نوزاد که گرسنه است به او شیر خشک دهید و آور مجبور به خوردن نکنید. اگر این روش‌ها جواب نداد بهتر است با پزشک در مورد آن صحبت کنید.

چه شیر خشکی برای نوزاد مناسب است؟

برای انتخاب شیر خشک مناسب کودک خود باید شیر خشکی را انتخاب کنید که با ذائقه کودک شما متناسب است. اگر تصمیم دارید که به نوزادتان شیر خشک دهید و نمی‌دانید کدام نوع پودر شیر برای او مناسب است با پزشک او دراین‌باره صحبت کنید.

بررسی عوارض و خطرات احتمالی شیر خشک

طبیعتاً شیر خشک هیچ‌وقت نمی‌تواند جای شیر مادر را برای نوزاد بگیرد همچنین در بعضی موارد ممکن است شیر خشک دارای عوارضی نیز باشد که به آن می‌پردازیم:

• شیر مادر دارای ویتامین‌های ضروری نوزاد است که شیر خشک بسیاری از این ویتامین‌ها را ندارد، به همین دلیل ممکن است کودکی که شیر خشک مصرف می‌کند بیشتر درخطر ابتلا به بیماری‌ها قرار گیرد.
• نوزادانی که شیر مادر را تغذیه کمی کنند معمولاً بهره هوشی بالاتری دارند.
• شیر مادر دارای طعم‌های متفاوتی است زیرا مادر غذاهای مختلفی را مصرف می‌کند اما شیر خشک همواره دارای یک طعم و مزه است و سبب می‌شود که کودک به طعم غذاها عادت نداشته باشد.

ازدیگر مضرات شیر خشک می توان به این دو مرد نیز اشاره کرد:

1. مصرف شیر خشک احتمال بروز بیماری‌های عفونی، اسهال و سوءتغذیه را در کودک افزایش می‌دهد.
2. در موارد خطرناک تر، در کودکانی که با شیرخشک تغذیه می‌شوند؛ احتمال ابتلا به بیماری‌های آسم و اگزما به دلیل حساسیت به پروتئین شیر خشک بیشتر است.

از کجا بفهمیم نوزاد به شیرخشک حساسیت دارد؟

عواملی که نشان می‌دهند نوزاد شما به شیر خشک حساسیت دارد:

• تغییرات پوستی (بروز خارش، خشکی پوست، اگزما، پوسته‌پوسته شدن و کهیر بر روی قسمتی از پوست یا کل آن)
• دفع گاز بیش‌ازحد توسط نوزاد
• استفراغ غیرطبیعی و بیرون ریختن مقدار زیاد بزاق از دهان کودک
• تغییرات ناحیه مقعد که به دلیل سوختگی نباشد
• تغییرات در کارکرد روده نوزاد
• تورم در نواحی صورت
• مدفوع غیرعادی
• ناراحتی در هضم غذا (نوزاد پریشان است، شدیداً گریه می‌کند، پیچ‌وتاب می‌خورد)
• افزایش یا کاهش وزن
• ناراحتی تنفسی
• مشکلات در خواب

بهترین نوع شیرخشک کدام است؟

بهترین نوع شیر خشک، تنها توسط پزشک نوزاد شما قابل‌تشخیص می‌باشد.

چه پودر شیری برای وزن گیری خوبه؟

سه نوع از بهترین مارک‌های شیر خشک در ایران که مناسب وزن گیری اند ازجمله:

شیر خشک نان 1 (Nestle): بسیاری از مادران ایرانی شیر خشک نان (NAN) را برای وزن گیری نوزاد خود مورداستفاده قرار می‌دهند. این نوع شیر خشک با بیشتر شیرخواران سازگار است، همچنین شرکت سازنده آن از بهترین و معتبرترین تولیدکنندگان شیر خشک در دنیا می‌باشد.

شیر خشک مولتی (Multi): این نوع شیر خشک بدون ساکارز و گلوتن است و بیشتر برای کودکانی که بر اثر سن مواد دچار اسهالی می‌شوند مناسب است. شیر خشک مولتی ساخت شرکتی فرانسوی است.

شیر خشک NURSOY: این نوع از شیر خشک برای نوزادانی که به ترکیبات ذرت حساس‌اند توصیه می‌شود زیرا شیر خشک NURSOY فاقد ترکیبات ذرت است.

کدام شیر خشک خوشمزه است؟

از مهم‌ترین ویژگی‌های شیر خشک طعم و مزه آن می‌باشد که سبب می‌شود نوزاد به آن علاقه­مند شود یا که اصلاً به آن لب نزند. در این قسمت به معرفی چند شیر خشک با طعم خوشمزه می‌پردازیم:

• شیر خشک بز طلایی 1 و 2 (Goldem Goat)
• شیر خشک آپتامیل AR (Aptamil)
• شیر خشک عسلی نیدو (Nido)
• شیر خشک تقویتی نیدو نستله (Nido Nestle)
• شیر خشک بچه بز (Baby Goat)
• شیر خشک نان پرو نستله 1 (NAN PRO)
• شیر خشک اولویا یک (Evolvia)

موارد استفاده شیر خشک برای بزرگسالان چیست؟

شاید فکر کنید که شیر خشک تنها غذای نوزادانی است که شیر مادر را مصرف نمی‌کنند اما اینطور نیست و بسیاری از بزرگسالان نیز شیر خشک خشک مصرف می‌کنند که موارد مصرف آنها عبارت‌اند از:

• مصرف شیر خشک برای بدنسازی
• مصرف شیر خشک برای چاقی صورت
• مصرف شیر خشک برای افزایش وزن

نوشته‌های روی قوطی شیر خشک چه معنایی دارد؟

بر روی قوطی‌های شیر خشک نوشته‌هایی وجود دارد که برای انتخاب شیر خشک موردنظر خود باید از معنا و مفهوم این نوشته‌ها آگاه باشید. بعضی از شیر خشک ها دارای مواد اضافی برای شباهت بیشتر به شیر مادر می‌باشند و بعضی نیز برای گروه خاصی از نوزادان، البته اغلب شیر خشک های معمولی برای کودکان مناسب است.

• AR, Thickened: نوشته AR بر روی شیر خشک به معنی ضد استفراغ بودن آن است و معمولاً برای نوزادانی که رفلاکس دارند مناسب است همچنین نوشته Thickened نیز به معنی غلیظ بودن شیر خشک می‌باشد.
• Bifidus, Probiotics, Prebiotics: این نوشته‌ها نام باکتری‌هایی‌اند که به شیر خشک اضافه شده‌اند و سبب متعادل شدن گوارش نوزاد و رشد باکتری‌های مفید در بدن او می‌شوند.
• HA: این نوشته به معنی هایپو آلرژنیک می‌باشد که همانطور که از اسمش پیداست برای نوزادانی که بیشتر دچار آلرژی‌اند مناسب است. البته این نوع شیر خشک برای نوزادانی که به شیر گاو حساس‌اند نامناسب است.

Lactose free: یعنی شیر خشکی که استفاده می‌کنید فاقد لاکتوز (قند طبیعی شیر مادر و گاو) می‌باشد و برای نوزادانی که هضم لاکتوز برایشان مشکل است توصیه می‌شود.

بررسی نکات مهم برای تهیه شیر خشک

برای تهیه شیر خشک مناسب لازم است که نکاتی را رعایت نمایید که در بخش زیر آن‌ها را بررسی کرده‌ایم:

از کجا شیر خشک بخرم؟

معمولاً سازمان بهداشت و پزشکان توصیه می‌کنند که شیر خشک موردنیاز خود را از داروخانه‌ها تهیه نمایید زیرا همه آن‌ها استاندارد بوده و نگرانی برای مصرف آن وجود ندارد.

چگونه شیشه شیر مناسب نوزادمان را انتخاب کنیم؟

ابتدا باید ببینید که نوزاد شما چه نوعی از سر شیشه یا پستانک شیشه را به‌راحتی دهان می‌گیرد. سپس باید شیشه آن را انتخاب کنید، برای این کار نیازی به انتخاب شیشه خاص یا گران نیست. تنها باید به نحوه پاکسازی آن بسیار مهم‌تر از شکل آن می‌باشد. 

• مناسب‌ترین شیشه شیر نوزاد شما چه ویژگی‌هایی دارد؟

نکات بهداشتی هنگام تهیه شیر خشک چیست؟

دقت داشته باشید که اگر شیر خشک را برای مدت طولانی در دمای اتاق نگه دارید شرایط مناسبی را برای رشد باکتری‌ها در آن فراهم کرده‌اید که باعث اسهال یا استفراغ در نوزادان و کودکان می‌شود که خیلی خطرناک است.

• قبل از اینکه شیشه شیر کودک را به دست بگیرید، دستانتان را کاملاً بشویید و تمیز کنید.
• تا سن 6 ماهگی هر وسیله‌ای را که کودک ممکن است با آن تماس پیدا کند را استریل کنید.
• شیشه کودک را پس از خریداری استریل کنید و قبل از هر بار استفاده آن را با آب و صابون بشویید (مخصوصاً سر شیشه) و مطمئن شوید که سر شیشه گرفته نباشد.
• بعد از هر بار مصرف نیز شیشه را با آب بشویید تا شیر در آن خشک نشود.

چقدر و چند سی‌سی شیر خشک برای نوزاد لازم است؟

میزان شیر خشکی که باید به نوزاد بدهید با توجه به سن او متفاوت است. در هفته اول 45 الی 60 سی‌سی در هر وعده کافی است سپس به‌مرور زمان مقدار آن را به 60 الی 90 سی‌سی در هر 3 تا 4 ساعت برسانید. هرچه نوزاد بزرگ‌تر می‌شود مقدار شیر آن بیشتر و تعداد وعده‌های آن کمتر می‌شود. در حدود یک‌ماهگی کودک روزانه 5 یا 6 شیشه و هرکدام 120 سی‌سی و در حدود شش‌ماهگی 4 یا 5 شیشه 180 الی 240 سی‌سی برای او لازم می‌باشد.

شیر خشک تا چند ساعت قابل‌مصرف است؟

شیر خشک آماده بهتر است تا 15 دقیقه مصرف شود و اگر بیشتر از 2 ساعت بیرون از یخچال مانده است آن را دور بریزید. کارشناسان عقیده دارند که شیر خشک آماده‌شده را تا 24 ساعت می‌توان در یخچال نگهداری کرد.

کودک تا چندسالگی باید شیر خشک بخورد؟

معمولاً بهتر است که کودک تا 2 سالگی شیر خشک مصرف کند. البته بعد از یک‌سالگی شیر خشک را باید در کنارغذاهای دیگر به او داد.

سؤالات متداول در رابطه با شیر خشک

جمع بندی

پودر شیر یا شیر خشک یک محصول لبنی است که با تبخیر شیر و خشک شدن آن ساخته می‌شود. یکی از اهداف خشک‌کردن شیر، نگهداری و حفظ بیشتر آن است.

شیر خشک به دلیل داشتن رطوبت کم، ماندگاری بسیار طولانی‌تری نسبت به شیر مایع دارد و نیازی به نگهداری در یخچال ندارد. شیر خشک ها در سه نوع پودری، آماده مصرف و مایع غلیظ وجود دارد.

امروزه شیر خشک تنها مختص کودکان و نوزادان نیست بلکه بزرگسالان نیز برای دلایلی چون بدنسازی، چاقی صورت و افزایش وزن از شیر خشک استفاده می‌کنند.

شیر خشک ها دارای مارک‌ها و ترکیبات و ویژگی‌های متفاوتی می‌باشند پس بهتر است قبل از استفاده در مورد شیر خشک مناسب برای کودک خود با پزشک مشورت نمایید.