توسط : برای به یاد آوردن خاطرات شیرین زندگی نیاز به تلاش زیادی دارید؟ تا به حال به این فکر کرده‌اید که ممکن است روزی حتی نام نزدیکان خود را به یاد نیاورید؟ به یاد نیاوردن آدرس منزل، فرزندان و … می‌تواند باعث ترس و سردرگمی شدیدی شود. از هر ۳ نفر سالمند ممکن است ۱ نفر دچار دمانس یا همان زوال عقل شده و تمام خاطرات زندگی خود را فراموش کنند.
زوال عقل یک بیماری واحد نیست. این اصطلاح برای طیف وسیعی از اختلالات ناشی از کاهش توانایی در مهارت‌هایی مانند حافظه، تفکر، رفتار و توانایی انجام فعالیت‌های روزمره به کار برده می‌شود.
با ما همراه باشید تا در این مقاله کافه نبض به طور اختصاصی درباره این بیماری بیشتر برای شما بگوییم.
بیماری زوال عقل یا دمانس چیست؟
زوال عقل اصطلاحی کلی برای از دست دادن حافظه، زبان، توانایی حل مسئله و سایر توانایی‌های تفکر است که می‌تواند در زندگی روزمره تداخل ایجاد کند. این اختلالات ناشی از تغییرات غیر طبیعی مغز هستند و در درجات مختلفی طبقه‌بندی شده‌اند.
این تصور نادرست در گذشته وجود داشت که این افت روانی را بخشی طبیعی از پیری می‌دانستند. اما در واقع عواملی چون سن، جنسیت و یا وضعیت مالی تاثیری در ابتلا به این بیماری ندارند.
انواع زوال عقل
دمانس در اثر آسیب دیدن یا از بین رفتن سلول‌های عصبی و اتصالات آن‌ها در مغز ایجاد می‌شود. این اختلال را می‌توان با توجه به مکانی از مغز که دچار آسیب شده است به دو نوع کلی تقسیم کرد:
زوال عقل غشایی: این نوع از اختلال زوال عقل به دلیل مشکلاتی در قشر مغز ( لایه بیرونی مغز) اتفاق می‌افتد. این بیماری تاثیر شدیدی در اختلال حافظه و زبان دارد.
افراد مبتلا به این نوع زوال عقل معمولاً به شدت حافظه خود را از دست می‌دهند و نمی‌توانند کلمات را به خاطر بسپارند و در فهم زبان دچار مشکل هستند. بیماری آلزایمر و جنون گاوی دو شکل زوال عقل غشایی هستند.
زوال عقل زیر قشری: این نوع از اختلال زوال عقل به دلیل مشکلاتی در قسمت‌های زیر قشری مغز رخ می‌دهد. افراد مبتلا به زوال عقل زیرقشری در فعالیت هایی مانند تفکر و توانایی حرکت دچار مشکلات شدیدی می شوند ولی دچار فراموشی یا مشکلات زبانی نمی‌شوند.
بیماری پارکینسون، بیماری هانتینگتون و HIV می‌توانند باعث بروز این نوع زوال عقل شوند.
علل ابتلا به زوال عقل
پژوهشگران تا کنون بیش از ۱۰۰ بیماری یافته‌اند که می‌توانند بر روی ابتلا به دمانس موثر باشند. در ادامه با تعدادی از بیماری‌ها آشنا خواهیم شد.
بیماری آلزایمر (Alzheimer’s disease): رایج‌ترین علت ابتلا به زوال عقل بیماری آلزایمر است. این بیماری با آسیب به مغز باعث اختلال در تفکر، حافظه و رفتار می‌شود.
دمانس عروقی (Vascular dementia): دمانس عروقی دومین علت شایع زوال عقل پس از بیماری آلزایمر است. منظور از این اصطلاح کلیه مشکلات گردش خون است که باعث آسیب وارد شدن به مغز می‌شوند.
بیماری جنون اجسام لویی (Lewy Body disease): عامل بیماری جنون اجسام لویی، تخریب و مرگ سلول‌های عصبی مغز است. این سلول‌ها بر اثر ساختارهای کروی غیر طبیعی به نام اجسام لویی دچار مرگ می‌شوند.
فراموشی پیشانی گیجگاهی (Frontotemporal dementia): لوب‌های گیجگاهی راست و چپ نقش موثری در پردازش و درک آنچه می‌شنویم و می‌بینیم دارند. آسیب وارد شدن به آن‌ها می‌تواند منجر به مشکل در تشخیص اشیا، توانایی تفکر، درک، زبان، یا تغییارتی در شخصیت، احساست و رفتار شود.
زوال عقل مرتبط با الکل (Alcohol related dementia): نوشیدن بیش از حد الکل ممکن است بر توانایی حافظه، یادگیری وسایر عملکردهای ذهنی موثر باشد.
سندرم داون و بیماری آلزایمر (Down syndrome and Alzheimer’s disease): سندرم داون یک اختلال ژنتیکی است که می‌تواند منجر به درجاتی از تأخیر در رشد و برخی صفات جسمی مشترک شود. مطالعات نشان می‌دهد ۱۰۰٪ افراد مبتلا به سندروم داون که تا قبل از ۴۰ ساگی فوت کرده‌اند مبتلا به زوال عقل بوده‌اند.
دمانس مرتبط با اچ آی وی (HIV associated dementia): افرادی که مبتلا به نقص سیستم ایمنی HIV هستند ممکن است به زوال عقل دچار شوند. درست است که HIV به صورت مستقیم تاثیری بر روی سلول‌های عصبی ندارد اما می‌تواند به صورت غیر مستقیم آن‌ها را آلوده کند.
نشانه های بالقوه زوال عقل
افرادی که در معرض ابتلا به اختلال زوال عقل هستند یا در مراحل ابتلایی درگیر شدن با این اختلال می‌باشند دارای علائمی هستند که برای خود آن‌ها و به خصوص برای اطرافیان قابل تشخیص است.
این علائم عبارتند از:
- دشوار و غیر قابل برنامه ریزی شدن زندگی: یکی از اولین نشانه‌های ابتلا به این اختلال دشواری تمرکز و برنامه‌ریزی است.
- افرادی که در معرض این اختلال قرار گرفته‌اند به یک باره توان پیروی از دستورالمعمل‌های ساده را نیز از دست می‌دهند.
- دشوار شدن فعالیت‌های روتین: افرادی که در مراحل اولیه‌ی ابتلا به اختلال زوال عقل هستند با کاهش توانایی در انجام امور روزمره مواجه می‌شوند.
- این افراد در مدت کوتاهی توان انجام دادن فعالیت‌هایی که تمام عمر به آن‌ها مشغول بودند را از دست می‌دهند و این امور را دشوار و پیچیده می‌یابند. لازم است تغییرات ناگهانی توانایی افراد در انجام کارهای روتین به دقت مورد توجه قرار گیرد.
- دشوار بودن برقراری ارتباط: این افراد در یافتن لغات مورد نیاز خود ناتوان می‌شوند و بعد از مدتی روند گفتگو، موضع صحبت و حرف های پیشین خود را هم از یاد می‌برند.
- انزوا و گوشه گیری: از دست دادن توانایی تعامل با دیگران، احساس ترس و تغییرات شخصیتی که افراد مبتلا به زوال عقل آن‌ها را تجربه می‌کنند به تدریج باعث کناره گیری و انزوا در این افراد می‌شود.
- فراموشی های گسترده: در مراحل اولیه‌ی زوال عقل فراموش کردن اطلاعات بسیار شایع است. معمولاً این افراد برای به یاد آوردن چیزهای مختلف مجبور به کمک گرفتن از دیگران و یا استفاده از وسایل کمکی می‌شوند.
از دست دادن حافظه و سایر علائم زوال عقل
اختلال دمانس بر اثر عوال و بیماری‌های متفاوت و در شدت‌های متفاوت بروز می‌یابد و بر این اساس علائم مختلفی نیز از خود نشان می‌دهد. تعدادی از این علائم مشترک هستند ولی تعدادی از این علائم مخصوص بیماری‌های خاصی هستند.
مهم‌ترین نشانه‌ی مشترک در بین مبتلایان به این اختلال، از دست دادن حافظه است. در ابتدا ممکن است از دست دادن حافظه با فراموشی طبیعی که اغلب با افزایش سن یا استرس بیشتر می‌شود، اشتباه گرفته شود. فراموشی و مشکلات حافظه در یک فرد مبتلا به دمانس به تدریج شدیدتر و مداوم‌تر می‌شوند تا جایی که خانواده و اطرافیان فرد نیز متوجه این مشکل می‌شوند.
از دست دادن حافظه همچنین با تغییراتی در نحوه تفکر، رفتار و احساس فرد همراه خواهد بود که این مساله می‌تواند زندگی روزمره را دشوارتر کند.
سایرعلائم مشترک عبارتند از:
- مشکل در تمرکز
- سخت بودن انجام کارهای روزمره
- تلاش برای یافتن کلمه مناسب یا دنبال کردن خط سیر مکالمه
- اختلالات حواس در مورد زمان و مکان
- تغییرات خلق و خوی
علائم زوال عقل بر اساس بیماری های مختلف:
مبتلایان به آلزایمر:
- پرسیدن سوال‌های تکراری
- مشکلات در انجام وظایف و فعالیت‌هایی که به سازماندهی و برنامه‌ریزی نیاز دارند
- گیج شدن در محیط‌های ناآشنا
- مشکل در شمارش اعداد و یا حساب کردن پول در مغازه‌ها
- اضطراب و گوشه گیری
بیماران عروقی:
- داشتن علائم سکته مغزی مانند: ضعف عضلانی یا فلج موقتی در یک طرف بدن
- سخت بودن تحرک
- تغییرات خلقی، افسردگی و احساساتی‌تر شدن
مبتلایان به جنون اجسام لویی:
- توهمات بصری
- کندی شدن حرکات بدنی
- سقوط‌های مکرر و غش کردن
- اختلالات در خواب
مبتلایان به فراموشی پیشانی گیجگاهی:
- تغییر شخصیت (سرد و بی احساس شدن بیمار)
- عدم آگاهی اجتماعی (بی درایتی)
- وسواسی شدن
تشخیص زوال عقل
برای تشخیص اختلال زوال عقل تعدادی آزمایش و روش علمی وجود دارد. این روش‌ها عبارتند از:
- آزمون‌های شناختی و عصب روانشناختی: این آزمون‌ها برای ارزیابی حافظه، حل مسئله، مهارت‌های زبانی، مهارت‌های ریاضی و سایر توانایی‌های مربوط به عملکرد ذهنی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- تست‌های آزمایشگاهی: آزمایش خون و مایعات دیگر فرد و همچنین بررسی سطح مواد شیمیایی، هورمون‌ها و ویتامین‌های مختلف می‌تواند به کشف یا رد علل احتمالی علائم کمک کند.
- اسکن مغز: این آزمایشات می‌توانند به شناسایی سکته‌های مغزی، تومورها و سایر مشکلاتی که باعث زوال عقل می‌شوند، کمک کنند.
- ارزیابی روانپزشکی: این ارزیابی در تشخیص افسردگی یا بیماری روانی دیگری که باعث ایجاد علائم در فرد می شوند کمک می‌کند.
- آزمایشات ژنتیکی: آزمایش ژنتیکی می‌تواند به افراد کمک کند تا بفهمند در معرض خطر زوال عقل قرار دارند یا خیر.
خطر ابتلا به تهدید و پیشگیری از دمانس
برای کاهش خطر ابتلا به دمانس و پیشگری از این اختلال به نکات زیر توجه فرمایید:
از نظر جسمی فعال باشید. فعالیت جسمی با تاثیر مثبتی که بر روی گردش خون، وزن و سلامتی ذهنی می‌گذارد یکی از بهترین روش‌ها برای کاهش خطر ابتلا به زوال عقل می‌باشد.
غذای سالم بخورید. یک رژیم غذایی سالم و متعادل می‌تواند خطر ابتلا به را کاهش دهد.
سیگار نکشید. سیگار کشیدن آسیب زیادی به گردش خون، رگ‌های خونی مغز و همچنین قلب و ریه‌ها وارد می‌کند.
الکل کمتری بنوشید. نوشیدن بیش از حد الکل خطر ابتلا به زوال عقل را افزایش می‌دهد.
ذهن خود را فعال نگه دارید. فعال نگه داشتن ذهن توانایی کنار آمدن با بیماری را افزایش می‌دهد. فعالیت‌هایی که به توانایی ذهن کمک می‌کنند عبارتند از:
- فراگیری یک زبان جدید
- درست کردن پازل
- حل جدول کلمات متقاطع
- مطالعه‌ی کتاب‌های چالش بر انگیز
- بازی با ورق
مراقب سلامتی خود باشید. مشکلاتی از قبیل افسردگی، کم شنوایی و کم خوابی و … می توانند خطر ابتلا به زوال عقل را افزایش دهند.
به اندازه‌ی کافی بخوابید. خواب ناکافی یکی از علائم ابتلا به آلزایمر و همچنین عامل خطرناک این بیماری است.
استرس را کاهش دهید. استرس مداوم می تواند بر مغز تأثیر بگذارد و خطر ابتلا به زوال عقل را افزایش دهد. با پیدا کردن فعالیت‌های آرامش بخش و پرداختن به آن‌ها در زمان اوقات فراغت می‌توانید این خطر را کاهش دهید.
درمان و مراقبت از بیماری دمانس یا زوال عقل
در حال حاضر هیچ درمانی برای بهبود اختلال زوال عقل یا تغییر روند پیشرونده‌ی آن در دسترس نیست. ممکن است بتوان از برخی داروها برای درمان علائم رفتاری و شناختی استفاده کرد، اما آن‌ها هیچ تاثیری بر روند بیماری زمینه‌ای ندارند.
تنها راه درمانی که امروزه در دسترس پزشکان قرار دارد درمان زوال عقل بر اساس عامل ایجاد کننده آن است. تنها حدود ۲۰% از دلایل زوال عقل قابل برگشت هستند.
علل دمانس که ممکن است با درمان آن‌ها توانایی ذهن را افزایش داد عبارتند از:
- سو مصرف الکل یا مواد مخدر
- تومور
- لخته شدن خون در زیر پوشش خارجی مغز
- تجمع مایعات در مغز
- اختلالات متابولیکی مانند کمبود ویتامین B12
- سطح پایین هورمون‌های تیروئید
- قند خون پایین
- اختلالات عصبی شناختی
هر چند برای بیشتر دلایل ابتلا به دمانس پیشرونده، از جمله بیماری آلزایمر، هیچ درمانی وجود ندارد که پیشرفت آن را کند یا متوقف کند، اما روش‌های درمانی دارویی وجود دارند که ممکن است به طور موقت علائم این بیماری را بهبود بخشند.
داروهایی که ممکن است برای این بیماران تجویز شود عبارتند از:
- مهارکننده‌های کولین استراز مانند: دونپزیل ریواستیگمین و گالانتامین
- ممانتین
درمان‌های خانگی و نسخه‌های طبیعی طب سنتی برای بهبود زوال عقل و دمانس
در کنار درمان دارویی دمانس که زیر نظر پزشک متخصص انجام می شود می توان از درمان های خانگی، سنتی و طبیعی زیر نیز کمک گرفت. قبل از انجام این روش‌ها حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
آروماتراپی (رایحه درمانی): آروماتراپی می‌تواند بر روی دو ساختار مغز که با حافظه و احساسات ارتباط دارند موثر باشد. معمولاً برای کمک به زوال عقل از اسانس بادرنجبویه استفاده می‌شود.
شکستن روتین: به چالش کشیدن زندگی روزمره و روتین می‌تواند باعث ایجاد مسیرهای جدید، تجربیات نو و گفتگوهای جدید شود که با بیرون آمدن از حوزه‌ی کوچک تعاملات قبلی باعث استفاده از بخش‌های دیگری از مغز می‌شود.
ورزش: ورزش کردن به مدت ۳۰ دقیقه در روز و ۵ بار در هفته می تواند اثرات مثبتی بر روی کنترل اختلال زوال عقل داشته باشد.
مراقبه (مدیتیشن): مدیتیشن باعث گردش خون بهتر، کاهش اضطراب، بهبود حافظه و سلامت کلی متابولیک بدن می شود، و در باز کردن ذهن نقش موثری دارد.
جینگوبیلوبا: برگ‌های گیاه جینگوبیلوبا دارای خواص بیشماری از جمله خواص ضد اضطراب، آنتی اکسیدان، ضد التهاب، محرک رشد سلول‌های عصبی و گشاد کننده‌ی عروق است که می‌تواند باعث افزایش گردنش خون به مغز و بهبود حافظه‌ی کوتاه مدت شود.
مریم گلی: این گیاه سرشار از ماده‌ی رزمارینیک اسید که می‌تواند از تجمع پروتئین‌های غیرطبیعی درون سلول‌های مغزی جلوگیری کند. نعنا یکی از گیاهان این خانواده است و در بهبود گردش خون و حافظه، تقویت توانایی‌های ادراکی و محافظت از سلول‌های عصبی شود اثر قابل توجهی دارد.
تعدادی از گیاهان دارویی دیگر که می‌توانند اثرات مثبتی بر روی کنترل این بیماری داشته باشند عبارتند از:
- زردچوبه
- روغن نارگیل
- کدو حلوایی
- اسفناج
- روغن ماهی
- موز
- عصاره ی دارچین
- دانه های روغنی
- زعفران
- چای و قهوه
