همه چیز را درباره‌ی فوبیا بدانید

احساس ترس یکی از اصلی­ترین احساسات انسان است و باعث در امان ماندن انسان­ها از تجربه­ های خطرناک می­شود. با این حال گاهی انسان­ها هراس­هایی را تجربه می­کنند که تناسبی با میزان خطرناک بودن آن موقعیت ندارد. این هراس که فقط زمان مواج شدن با یک موقیعت خاص یا یک شیء مشخص به وجود می آید و می­تواند زندگی فرد را مختل کند، بیماری فوبیا نام دارد.

اکثر افرادی که مبتلا به فوبیا هستند به جای کمک گرفتن از روش ­های درمانی از عامل ایجاد کننده­ ی هراس  دوری می­کنند و این امر منجر به شدت یافتن بیماری در آن­ها می­شود. در این مقاله کافه نبض قرار است شما را با همه‌ی اطلاعات لازم در مورد مشکل هراس‌زدگی آشنا کنیم. پس با ما همراه باشید.

معنی فوبیا یا هراس زدگی چیست؟

فوبیا به معنی ترس یا تنفر مداوم، اغراق آمیز و بیش از حد نسبت به یک شیء یا موقعیت است این ترس یا نفرت هیچ دلیل منطقی ندارد و می­تواند زندگی فرد بیمار را تحت تاثیر قرار داده یا حتی  آن را به صورت کامل مختل کند. فوبیا از واژه یونانی phobos گرفته شده است که به معنی ترس یا وحشت است. شخصی که مبتلا به این بیماری است یا سعی می­کند از چیزی که ترس ایجاد می­کند اجتناب کند یا آن را با اضطراب و پریشانی فراوان تحمل می­کند.

 افرادی که از یک هراس خاص رنج می­برند واکنش ­های جسمی کنترل نشده­ ای از جمله ضربان قلب سریع، لرزیدن، تعریق و دشواری در تنفس دارند. به عنوان مثال افرادی که دچار ترایپوفوبیا هستند، به طور اغراق‌شده‌ای از سوراخ‌های ریز و حفرات متعدد کنار هم می‌ترسند و تحمل دیدن آن را ندارند.  

فرد مبتلا به فوبیا معمولاً در دیگر قسمت ­های زندگی خود مشکلی ندارد و زندگی کاملاً نرمالی را تجربه می­کند اما زمان مواجه شدن با آن پدیده یا موقعیت خاص دچار هراسی غیر منطقی می­شود که ربطی به میزان خطرناک بودن آن موقعیت ندارد.

فوبیا (هراس) چیست؟

فوبیا نوعی اختلال اضطرابی است که می­تواند کل زندگی فرد بیمار را تحت تاثیر خود قرار دهد. تاثیر و شدت بروز فوبیا در افراد مختلف یکسان نیست و از احساس ناراحتی تا غش و حتی فلج شدن زمان مواجه شدن با آن موقعیت خاص را در بر می­گیرد. بیماران مبتلا به هراس‌زدگی بر خلاف افرادی که به اضطراب فراگیر دچار هستند، تنها زمانی که با منبع اضطراب خود مواجه می­شوند دچار احساس ترس یا تنفر می­گردند.

نکته­ی مهم در مورد این اختلال این است که هر چند نشانه ­ی اصلی آن بروز احساس هراس و اضطراب است ولی این احساسات همواره همراه با حس خصومت نسبت به آن موقعیت یا پدیده به وجود می‌آید. فوبیا می­تواند باعث اختلال عملکرد فرد در همه­ی زمینه­های شخصی، تحصیلی، اجتماعی و شغلی شود. این افراد معمولاً می­دانند که ترس یا نفرتشان دلیل منطقی ندارد ولی توانایی کنترل و غلبه بر این موضوع را در خود نمی­بینند. برای کمک به افراد مبتلا به این بیماری درمان و مداخله ­ی به موقع از اهمیت ویژه ­ای برخوردار است.

فوبیا از نظر رفتار درمانی به چه حالتی می­گویند؟

از نظر روان شناسان مکتب رفتار درمانی، بیماری فوبیا و رفتار هراس‌آمیز انسان­ها واکنش ­هایی هستند که بر اساس قوانین یادگیری قابل توجیه هستند. از نظر این دیدگاه هر حالت غیرعادی روانی در واقع پاسخ­ های شرطی شده­ای هستند که بر اساس تشویق‌های دریافت شده تثبیت شده­ اند.

از نظر رفتار درمانی ریشه فوبیا در چیست؟

ابتلا به فوبیا دلایل مختلفی دارد و احتمال ابتلای بعضی از افراد به فوبیا بیشتر از بقیه است. مثلاً افرادی که مواد مخدر یا مشروبات الکلی مصرف می­کنند، از افرادی هستند که در صدر ابتلا به این بیماری قرار دارند. همچنین افرادی که بر روی آن­ها درمان­ های خیلی سنگین پزشکی انجام شده است یا مبتلا یه مشکلات جسمی (مثلاً کسانی که دچار ضربه مغزی شده ­اند) یا روانی هستند (بیمارانی که از مبتلا افسردگی رنج می­برند) معمولاً بیشتر به بیماری فوبیا دچار می­شوند.

دلایل ابتلا به اختلال هراس زدگی

عوامل موثر بر ابتلا به فوبیا عبارتند از:

ژنتیک: بر اساس نتایج تحقیقاتی که بر روی افراد مبتلا به فوبیا انجام شده، مشخص گردیده است که برخی افراد بیشتر از بقیه برای ابتلا به این بیماری مستعد هستند.

تحقیقات نشان داده­اند که در بیش از نیمی از افراد مبتلا به فوبیا یکی از اقوام درجه­ ی اولشان نیز به همان نوع از فوبیا مبتلا بوده است.

تجربه ­ی حوادث ناگوار: تجربه کردن حوادث ناگوار یا آسیب زننده در گذشته به خصوص در دوران کودکی ممکن است باعث شود فرد به این مشکل دچار شود.

حوادثی از قبیل گاز گرفته شدن توسط حیوانات، یک حادثه­ ی دریایی یا تصادف رانندگی به دلیل داشتن سرعت زیاد می­توانند باعث شوند فرد به حیوان هراسی، آب هراسی یا سرعت هراسی مبتلا شود.

پاسخ­های شرطی: ترس از یک موقعیت یا پدیده با یک دلیل مشخص می­تواند منجر به ترس از آن موقعیت در حالت خنثی و بدون تهدید در آینده شود.

یادگیری: بعض افراد ممکن است با الگو قرار دادن اطرافیان به خصوص والدین خود ترس از بعضی پدیده­ ها را از آن­ها یاد بگیرند.

به عنوان مثال ترس از عدد ۱۳ را در نظر بگیرید! والدین می‌توانند با تعریف کردن داستان­ها و یا صحبت­های خود کودک را از یک پدیده یا موقعیت خاص بترسانند و باعث بروز فوبیا در آن­ها شوند.

استرس مزمن: تجرب ه­ی استرس در یک زمان طولانی باعث کاهش توان مقابله با موقعیت های خواص در فرد می­شود.

فوبیا سه نوع دارد

انجمن روان پزشکان آمریکا (American Psychiatric Association) تا کنون بیش از ۱۰۰ نوع مختلف فوبیا را معرفی کرده است.

 با این حال سه نوع از بیماری فوبیا عام­ترین اشکال آن هستند.

فوبیای ساده (خاص): در این حالت از اختلال که رایج­ترین حالت آن است افراد دچار هراس شدید نسبت به پدیده­ها، رویدادها یا اشیاء خاص می­شوند. مثلاً ممکن است از حیوان خاصی (عنکبوت، سوسک و …)، افراد خاصی (دندان پزشک، دلقک و …) مکان­ های خاص (بلندی، آسانسور و …) و یا موقعیت­ های خاص (محصور شدن در فضای تنگ، تارکی) هراس داشته باشند.

فوبیای اجتماعی (اضطراب اجتماعی): در این حالت فرد از قرار گرفتن در موقعیت­ های اجتماعی دچار هراس و فوبیا می­شود در حدی که ممکن است دچار انزوا گردد. افرادی که مبتلا به این نوع هراس هستند شدت­ های مختلفی از آن را تجربه می­کنند. گاهی این فوبیا تنها محدود به ارائه­ ی سخنرانی یا کنسرت می‌شود. در حالت ­های شدید آن، بیمار از انجام فعالیت­ های ساده مثل تماس تلفنی، خرید کردن از فروشگاه و … نیز ناتوان می‌گردد.

بیمار مبتلا به فوبیای اجتماعی به شدت نگران قضاوت شدن و تایید نشدن، احمق یا حوصله سر بر دانسته شدن توسط دیگران است. فوبیای اجتماعی معمولاً در سنین نوجوانی بروز پیدا می­کند و افراد مبتلا به آن بشتر در معرض افسردگی و مصرف الکل قرار دارند.

فوبیای مکان­های باز: افراد مبتلا به آگروفوبیا یا هراس از مکان­های باز، از قرار گرفتن در مکان ­های عمومی که خروج ناگهانی از آن­ها ممکن است سخت یا خجالت آور باشد هراس دارند. شخص با Agoraphobia ممکن است از رفتن به سینما یا کنسرت یا سفر با اتوبوس یا قطار اجتناب کند. این نوع اختلال با وحشت زدگی (ترس شدید بعلاوه علائم جسمانی ناراحت کننده هچون لرزه، تپش قلب و عرق کردن) مرتبط است.

علائم فوبیا چیست؟

علائم بیماری فوبیا را می­توان در چهار دسته­ ی کلی تقسیم بندی کرد:

• علائم شناختی
• علائم هیجانی
• علائم رفتاری
• علائم بدنی

 باید به این نکته توجه داشت که ممکن است در بیماران مبتلا به فوبیا هر چهار علامت وجود نداشته باشد.

علائم شناختی: افرادی که دچار اختلال فوبیا هستند مدام دچار این هراس هستند که نکند با چیزی که از آن هراس دارند مواجه شوند.

علائم هیجانی: از بعد هیجانی افراد مبتلا به فوبیا مدام دچار اضطراب، ترس و وحشت زدگی هستند. این افراد نسبت به شدید بودن و غیر منطقی بودن واکنش خود آگاه هستنند ولی توان کنترل آن را ندارند.

 علائم رفتاری: علائم رفتاری افرادی که دچار فوبیا هستند معمولاً برافروختگی صورت و لرزش دست است. گاهی هم ممکن است بدنشان در حالت آماده باش برای جنگ قرار بگیرد. فرار و پرخاشگری از علائم مهم رفتاری مبتلایان به فوبیا است.

علائم جسمی: علائم جسمانی افراد مبتلا به فوبیا عبارت از عرق کردن، لرزش، تپش قلب، سرگیجه، تنگی نفس و تهوع باشد. علائمی که پاسخ بدن زمان قرار گرفتن در خطر است.

علائم جسمانی اختلال فوبیا چیست؟

نشانه‌های زیر شایع­ترین علائم جسمانی افراد مبتلا به فوبیا هستند:

• افزایش ضربان قلب
• ناتوانی در صحبت کردن روان
• افزایش فشار خون
• احساس درد در قفسه­ ی سینه
• ایجاد لرزش در بدن
• خشک شدن دهان
• سرگیجه
• سیاهی رفتن چشم­ها
• تعرق شدید
• احساس تهوع
• ناراحتی­های گوارشی
• احساس تنگی نفس
• ایجاد احساس خفگی
• احساس نزدیک شدن به مرگ

باید توجه داشت در افراد مبتلا به فوبیا هر مقدار شدت علائم بیشتر باشد، فوبیا نیز شدیدتر است و هر چه قدر این علائم آشکارتر باشند، نشان دهنده­ی این هستند که شدت ترس و هراس بالاتر است.

• چرا تپش قلب می‌گیریم و چطور آن را درمان کنیم؟

چه چیزی زمینه ساز ایجاد فوبیا می­شود؟

افرادی که سابقه‌ی اضطراب خانوادگی دارند، احتمال بیشتری برای ابتلا به انواع  فوبیا را دارند. سن، جنسیت و وضعیت اقتصادی هم از عوامل موثر در ابتلا به فوبیا هستند. مثلاً زنان بیش از مردان دچار فوبیای هراس از حیوانات می­شوند. مبتلایان به فوبیای دندان پزشکی نیز اکثراً مرد هستند.

احتمال ابتلا به فوبیای اجتماعی نیز در میان کودکان و افرادی که وضعیت اقتصادی مناسبی ندارند بیشتر است.

آیا فوبیا درمان دارد؟

برای درمان فوبیا معمولاً ترکیبی از درمان­های روانی و دارویی استفاده می­شود.

برخی از کارآمدترین این روش­ها عبارت است از:

روش­ های شناختی: این روش درمانی به بیمار کمک می­کند تا افکار خود را اصلاح کند. در این روش با آگاه کردن فرد از تاثیر نحوه‌ی تفکرش در ایجاد هراس باعث می­شوند که شخص تصویر و درک بهتری از عامل هراس پیدا کند و نقش خودش در ایجاد فوبیا را درک کند.

تمرکز این روش بر روی باورهای شخص است چون این باورها هستند که باعث ادامه­ ی هراس و فوبیا می­شوند. تکنیک­ های این روش عبارتند از بازسازی شناختی، مواجهه درمانی و یادگیری مشاهده.

دارو درمانی: گاهی برای درمان فوبیا لازم است از دارو نیز استفاده شود. معمولاً زمانی که فوبیا خیلی شدید باشد در کنار درمان ­های دیگر از دارو درمانی نیز استفاده می­شود. داروهایی که برای مهار هراس فرد تجویز می­شوند، معمولاً دارهای ضدافسردگی یا ضداضطراب از قبیل  SSRI (داروی باز جذب سورتونین)، بنزودیازپین­ها، پاروکستین، فلوئوکستین، کلونازپام و… هستند.

رفتار درمانی: یکی از موثر­ترین روش ­های درمان بیماری فوبیا روش رفتار درمانی است. در این روش بعد از شناخت عامل ایجاد هراس و فوبیا و برآورد میزان هراس فرد از ان موضوع سعی می­شود با استفاده از تکنیک­ ها و روش­ های درمانی پاسخ ترس را از بیمار حذف کنند.  در رفتار درمانی معمولاً از روش رویارویی تدریجی با عمل ترس استفاده می­شود.

تکنیک­ های مورد استفاده در این روش عبارتند از حساسیت زدایی منظم و مواجه سازی. مدت زمان تاثیر این روش بستگی به نوع و شدت بیماری دارد.

مشاهده درمانی: در این روش، نحوه­ ی رویارویی و تعامل یک فرد دیگر با عامل فوبیای بیمار به طور مستقیم یا در فیلم و به کمک تکنولوژی واقعیت مجازی به شخص نشان داده می‌شود. این روش باعث می­شود فرد تشویق شود تا با شجاعت بیشتری با موضوع مورد هراس خود برخورد کند.

• با انواع دارو تپش قلب آشنا شوید و آن را برای همیشه درمان کنید

آیا ممکن است فوبیا برگردد؟

پس از بهبود بیماری شخص سطح آگاهی بیشتری نسبت به فوبیا و  نحوه­ی ایجاد و دلایل آن پیدا می­کند با این حال احتمال کمی برای بازگشت فوبیا در افراد وجود دارد.