توسط : باد فتق یا هرنیا نام دیگر بیماری فتق است که افراد زیادی در جهان به آن دچار هستند. عضلات شما معمولاً به اندازه کافی قوی هستند که روده ها و سایر اندام شما را در جای مناسب خود نگه دارند.
اما گاهی اوقات نیز پیش می آید که برخی قسمت های بافت داخل شکمی ضعیف می شود و بر اثر فشارهایی که بر آن وارد می شود، برآمدگی حاصل می کند.
این اتفاق در قسمت های مختلفی از بدن می تواند اتفاق بیافتد. برخی از موارد بی دردسر بوده و برخی دیگر نیاز به درمان و حتی عمل جراحی پیدا می کنند.
در این مقاله کافه نبض با ما همراه باشید تا با این بیماری و روش های درمان آن آشنا شوید.
فتق یا هرنیا (Hernia) چیست؟
فتق یا هرنیا مشکل شایعی است که موجب ایجاد یک برآمدگی در قسمتی از بدن می شود. این برآمدگی هنگامی در یک اندام یا بافت چربی رخ می دهد که در آن عضله یا بافت پیوندی به یک نقطه ضعیف یا یک حفره فشار وارد کند.
بسیاری از فتق ها در جایی میان قفسه سینه تا نشیمنگاه ظاهر می شوند. البته یکی از شایع ترین نوع هرنیا در کشاله ران نیز دیده می شود.
به طور کلی اینطور می توان گفت که هرنیا به بیرون زدگی یا خارج شدن هر عضو بدن از جای اصلی خود گفته می شود که معمولا در قسمت هایی از بدن اتفاق می افتد که عضو یا عضله ضعیفی در آن وجود دارد. اکثر فتق ها تهدید کننده و خطرناک نیستند.
اما با این وجود خود به خود نیز از بین نمی روند و می توانند آزار دهنده باشند. همچنین گاهی اوقات برای جلوگیری از عوارض خطرناک این بیماری پزشک ناچارا باید تصمیم به عمل جراحی بگیرد.
نکته جالبی که وجود دارد این است که وقتی بیمار دراز می کشد ممکن است توده ناپدید شود و در مواقعی دیگر مثل زمان سرفه کردن مجددا ظاهر شود.
انواع متداول فتق یا هرنیا
این بیماری انواع مختلفی دارد که در حقیقت به مکانی که ایجاد می شود بستگی دارد. به طور کلی هرنیا یا موجب بیرون زدگی به سمت داخل بدن می شود که به آن فتق داخلی و یا به سمت خارج بدن به حالت قابل مشاهده می باشد که به آن فتق خارجی می گویند.
فتق را معمولاً در مناطق زیر مشاهده می کنید:
فتق مغبنی کشاله ران در ناحیه کانال اینگوینال: این نوع در مردان شایع تر است. این برآمدگی در ناحیه کانال اینگوینال کشاله ران دیده می شود.
اگر بخشی از بافت روده در اثر فشار، از درون یک نقطه دارای ضعف در عضلات شکم برآمده شود این مشکل ایجاد می گردد.
فتق فمورال: این نوع در زنان شایع تر از مردان است. برآمدگی درست در زیر کشاله ران ایجاد می شود. اگر به دیواره کانال فمورال فشار وارد شود، این برآمدگی پدید می آید.
فتق ناحیه اپیگاستر: این برآمدگی در قسمت فوقانی شکم، بالای ناف و زیر قفسه سینه ایجاد می شود. این مشکل به دلیل فشاری که قسمت فوقانی معده بر حفره شکمی و به درون حفره قفسه سینه وارد می کند پدیدار می شود.
فتق ناف: این نوع برآمدگی غیر طبیعی که در کودکان و نوزادان شایع تر است، در ناف قابل مشاهده می باشد.
این مشکل زمانی بروز پیدا می کند که بخشی از پوشش شکم، روده و یا مایعات شکمی از طریق عضله دیواره شکم فشار وارد می کند و بیرون زدگی به وجود می آورد.
فتق جراحی: این نوع هرنیا بر اثر زخم حاصل از جراحی های قبلی در بدن فرد به وجود می آید.
علل و عوامل ایجاد فتق چیست؟
تمامی فتق ها بر اثر فشار وارد شدن به یک ناحیه ضعیف و یا بیرون زدگی آن حاصل می شوند. ضعف عضله و بافت پیوندی ممکن است از بدو تولد در بدن فرد وجود داشته باشد یا بعدا در طول زندگی به سراغ او بیایید.
اغلب أوقات، علل ایجاد این بیماری اکتسابی است. برخی از مهم ترین دلایل ایجاد فتق یا هرنیا به قرار زیر است.
- مشکل مادرزادی که در حین رشد جنین در رحم پدید می آید و از بدو تولد همراه اوست
- کهولت سن
- بر اثر زخم ایجاد شده از جراحی ها
- فشار وارد شده از سرفه های مزمن یا اختلال انسداد ریوی مزمن
- ورزش شدید یا بلند کردن اجسام سنگین
- بارداری های مکرر
- یبوست مزمن و شدید
- چاقی شدید
- فیبروز سیستیک
- پروستات بزرگ شده
- تلاش بیش از حد برای ادرار کردن
- فشار مایع شکمی
- دیالیز صفاقی
عوامل خطر ابتلا به فتق برشی
فتق برشی زمانی حادث می شود که به ناحیه برش و زخم بیمار که نسبت به بافت های دیگر ضعیف و آسیب پذیرتر است، پس از انجام جراحی فشار وارد می شود.
ریسک فاکتورها یا همان عوامل خطر ابتلا به این نوع فتق عبارت هستند از:
- جراحی های اورژانسی
- ۲۵ BMI> بیماران چاق بیشتر در معرض ابتلا هستند
- برش خط میانی
- عفونت زخم
- شیمی درمانی پیش از جراحی
- انتقال خون حین عمل جراحی
- افزایش سم
- بارداری
- سرفه های مزمن پس از جراحی
- دیابت
- بیماری بافت های هم بند
- استروئید درمانی
- استعمال دخانیات
عوامل خطر ابتلا به فتق نافی
برای اینکه ریسک فاکتورها یا همان عوامل خطر ابتلا به فتق نافی را بررسی کنیم بهتر است این کار را برای دو گروه سنی نوزادان و بزرگسالان به طور جداگانه انجام دهیم.
عوامل خطر برای نوزادان:
- به دنیا آمدن زودتر از موعد
- وزن کم هنگام تولد
عوامل خطر برای بزرگسالان:
فشار کلی شکم
- چاقی
- آسیت یا مایع موجود در حفره شکم
- حاملگی های متعدد
- سابقه جراحی شکم
- دیالیز مزمن
- فعالیت زیاد کاری، مانند بلند کردن و حمل بارهای سنگین
- سرفه مزمن
علائم و نشانه های فتق
شایع ترین علامت فتق، توده یا برآمدگی است که در ناحیه آسیب دیده مشاهده می شود. در بیشتر موارد این عارضه دردی به همراه ندارد و از همین رو به مراقبت های فوری پزشکی نیازی نمی باشد.
با این وجود در برخی موارد این عارضه آزار دهنده می شود و به خصوص در هنگام فعالیت، ایستادن و یا بلند کردن اجسام سنگین ایجاد درد می نماید. در این هنگام افراد ناگزیر به مراجعه به پزشک و طی کردن پروسه درمان می شوند.
برخی از انواع هرنیا می توانند علائم خاص تری داشته باشند. این موارد می تواند شامل مواردی از قبیل سوزش سر دل، مشکل بلع و درد قفسه سینه شود.
در صورتی که فرد دچار فتق اینگوینال علائمی همچون درد، حالت تهوع و استفراغ در خود مشاهده کرد باید به پزشک مراجعه کند.
افراد مبتلا به فتق هیاتال (سوراخ موجود در دیافراگم) ممکن است علائمی همچون رفلاکس و سوزش سر معده تجربه کنند. دلیل بروز علائم در این نوع فتق ورود اسید معده به مری است.
عوارض فتق و بی توجهی به درمان آن
در برخی از موارد فتق نیاز به طی کردن پروسه درمان دارد و نمی توان نسبت به آن بی توجه ماند. توجه کنید که حتی اگر درد و علائم آزاردهنده ای نداشتید باید مراقب باشید تا مشکلتان وخیم نشود.
برخی از عوارضی که این بیماری در صورت توجه نکردن به آن می تواند در پی داشته باشد، عبارت است از:
- انسداد روده
- گیر افتادگی فتق
- اختناق فتق
- ایجاد تروما
عوارض فتق های شدید
فتق های شدید به درمان های اورژانسی و در اغلب موارد به عمل جراحی نیاز پیدا می کنند. به هیچ عنوان اگر علائم شدیدی تجربه می کنید بی توجهی نکنید و سریعا خود را به بیمارستان برسانید.
این بیماری اگر وخیم شود می تواند خطرات جدی به همراه داشته باشد. یکی از مهم ترین این عوارض انسداد روده است که در مواردی می تواند منجر به پاره شدن روده شود.
در این صورت دیگر تنها درد شدید نیست که بیمار را تهدید می کند، بلکه جان او در خطر خواهد افتاد.
روش های معاینه و تشخیص فتق
برای تشخیص وضعیت شما، ابتدا پزشک معاینه فیزیکی را انجام می دهد. در طی این معاینه، پزشک ممکن است در هنگام ایستادن ، سرفه کردن و یا حرکت کششی انجام دادن برآمدگی موجود در ناحیه شکم یا کشاله ران شما را بررسی می کند که آیا بزرگتر می شود یا خیر.
سپس او سابقه پزشکی شما را چک خواهد کرد. در صورت نیاز و برای انجام بررسی های دقیق تر ممکن از شما بخواهد تست های زیر را انجام دهید.
- سونوگرافی
- سی تی اسکن
- MRI
- آندوسکوپی (بیشتر برای مواردی که فتق هیاتال وجود داشته باشد.)
- تصویر برداری باریم ایکس ری (برای برسی دقیق تر دستگاه گوارش انجام می دهند.)
روش های درمان فتق
معمولا فتق هایی که دردناک و آزاردهنده نیستند و علائم خاصی نشان نمی دهند نیازی به اتخاذ روش های درمانی نیست.
اما برخی از فتق ها مانند هرنیا استخوان ران خطراتی وجود دارد که بهتر است حتما نزد پزشک رفته و درمان را انجام دهید. برای برخی از موارد ممکن است عمل جراحی نیز در نظر گرفته شود.
اگر نیاز اورژانسی به عمل جراحی نباشد با کنترل علائم می توان با این مشکل سر کرد. دارودرمانی، رژیم غذایی مناسب، تغییر در شیوه زندگی و کاهش وزن ممکن است به کنترل علائم و به حداقل رساندن نیاز به جراحی کمک کند.
روش های جراحی
اگر فتق شما بزرگتر شود یا ایجاد درد کند، پزشک ممکن است تصمیم به جراحی بگیرد. عمل های جراحی برای رفع این مشکل بسته به وخامت امر و شرایط بیمار یا به صورت باز انجام می شوند و یا به شیوه لاپراسکوپی.
عمل باز هنوز رایج ترین روش جراحی فتق به حساب می آید. در این روش جراح در قسمتی از بالای توده فتق برش ایجاد می نماید و سپس از بیرون به داخل عمل ترمیم را انجام می دهد. ترمیم پوست معمولاً با استفاده از چسب یا بخیه زدن صورت می گیرد.
ترمیم فتق اینگوینال یکی از رایج ترین روش های جراحی است که در ایالات متحده انجام می شود و این عمل تقریباً یک میلیون بار در سال اتفاق می افتد.
باید خاطر نشان کرد که یکی از روش های بسیار نوینی که اخیرا برای معالجه این بیماری استفاده می شود عمل جراحی فتق با مش است. عود بیماری در این روش کاهش پیدا می کند.
لاپاراسکوپی
مهم ترین مزایا عمل لاپراسکوپی این است که دیگر نیاز نیست پوست شما را بشکافند و باز کنند. بلکه با ایجاد چند سوراخ کوچک جراحی به خوبی انجام می پذیرد.
جراحی لاپاروسکوپی با استفاده از یک دوربین کوچک و تجهیزات جراحی پیشرفته صورت می گیرد و کمترین آسیب را به بافت های اطراف وارد می کند.
این روش عوارض کمتری دارد و به بیمار کمک می کند تا سریعتر به کار و فعالیت خود بازگردد. این عمل نیز تحت بیهوشی عمومی انجام می شود.
پس از ایجاد سوراخ ها، دوربین کوچک به همراه نور به کمک یک لوله از یکی از سوراخ ها وارد شده و از سوراخ دیگر ابزار جراحی وارد می شود. معمولا این عمل چیزی حدود یک ساعت به طول می انجامد.
مراقبت های لازم بعد از جراحی فتق
پزشک پیش از مرخص شدن به شما توصیه می کند تا از انجام برخی فعالیت ها برای مدتی اجتناب کنید. بهبودی کامل معمولاً ۳ تا ۶ هفته پس از جراحی فتق صورت می گیرد.
معمولاً ۱ تا ۲ هفته زمان لازم است تا فرد بتواند به فعالیت های روزمره و کار خود بازگردد.
ممکن است در اطراف محل جراحی درد احساس کنید. پزشک برای این موضوع داروهایی تجویز می کند که حتما آنها را طبق دستور مصرف کنید. در صورت مشاهده علائمی عفونت همچون تب، قرمزی، و یا بدتر شدن درد حتما با پزشک خود تماس بگیرید.
عوارض جراحی فتق
عوارض و خطرات جراحی فتق معمولا کمتر گزارش می شود. اما با این وجود مهمترین عوارضی که ممکن است به وجود بیایید عبارتند از:
- عفونت
- آسیب به اندام یا بافت
- عود یا بازگشت فتق
- ایجاد کیسه پر از مایعات در زیر سطح پوست
- آسیب عصبی یا درد عصبی که باعث سوزن شدن یا بی حسی می گردد.
- یبوست یا حرکات آهسته روده
- ناتوانی یا مشکل در ادرار کردن
- بی اختیاری یا نشت ادرار
- خونریزی و هماتوم یا جمع شدن خون در زخم
- فتق برش که از طریق برش جراحی ایجاد می شود
- فیستول یا باز شدن غیر طبیعی بین دو عضو
- عفونت مجاری ادراری
- ایجاد لخته خون
- ذات الریه ، عفونت ریه یا مشکلات تنفسی
- عوارض یا نارسایی کلیه
روش های پیشگیری از ایجاد فتق
خوشبختانه راه های بسیار ساده ای وجود دارد که شما می توانید از ایجاد یا گسترش فتق جلوگیری به عمل آورید.
شما می توانید در سبک زندگی خود تغییراتی اعمال کنید تا ریسک ابتلا و عود این عارضه را به حداقل مقدار ممکن برسانید. مهم ترین مساله کمتر فشار آوردن به بدنتان می باشد.
در اینجا برخی از مهمترین عوامل پیشگیری از هرنیا را برای شما بر می شماریم:
- وزن بدن خود را کاهش دهید تا به حد متعادل برسد.
- سیگار نکشید.
- برای حل مشکل سرفه های مزمن نزد پزشک رفته و درمان بگیرید.
- مشکل یبوست خود را برطرف سازید. برای این منظور تا از غذاهای پرفیبر استفاده کنید.
- تمریناتی را انجام دهید که به تقویت عضلات شکم شما کمک می کند.
- از بلند کردن وزنه و بار سنگین جدا خودداری نمایید. اگر ناگزیر به بلند کردن جسمی سنگین هستید، با زانو نشسته و به آرامی با بار بلند شوید و از کمر خم نشوید.
روش جلوگیری از بازگشت مجدد فتق
همانطور که قبلا نیز اشاره کردیم استفاده از مش مناسب می تواند تا حد زیادی از بازگشت این بیماری جلوگیری کند.
اما اگر پزشک شما روش جراحی دیگری را برگزید، جای نگرانی نیست. رعایت برخی موارد می تواند شما را از عود دوباره فتق در امان بدارد. اگر عوامل خطر بازگشت این بیماری را بشناسید و از آنها دور بمانید، بسیار کمک کننده خواهد بود.
مهم ترین ریسک فاکتورهای بازگشت مجدد فتق عبارت می باشد از:
- عفونت زخم ناشی از جراحی اولیه فتق
- خیلی زود بعد از عمل شروع به فعالیت کردن
- ستفاده مزمن از استروئیدها
- سرفه حاد مزمن
- سیگار کشیدن
- چاقی
سوالات متداول در رابطه با فتق
در این بخش قصد داریم تا به سوالات متداول شما در رابطه با فتق پاسخ های کوتاه و مفید دهیم.
عوارض ناشی از فتق هیاتال بسیار نادر است ، اما می تواند جدی باشد. در این بیماری بخشی از معده از طریق شکاف هیاتوس به درون قفسه سینه ورود پیدا کرده و برآمده می گردد. رفلاکس معده، درد قفسه سینه و خفه شدن معده از جمله عوارض جدی این نوع هرنیا می باشد.
مهم ترین نشانه فتق برآمدگی است. اگر هنگامی که جسم سنگینی بلند می کنید یا زمان سرفه و عطسه کردن قسمت برآمده دردناک می شود به پزشک مراجعه کنید. پزشک با معاینه و انجام آزمایشات نتیجه نهایی را اعلام خواهد کرد.
اگر دچار فتق فمورال شده باشید باید بگوییم در صورت بروع لائم شدید این عارضه خطرناک می باشد. خفه شدن فتق می تواند موجب از بین رفتن قسمتی از روده شما می شود و زندگی شما را به خطر می اندازد.
اگر فتق شما كوچك باشد و علائم ناخوشايندی نداشته باشد با رضایت پزشک خود می توانید درمان را به بعد از زایمان موکول کنید. در اینگونه موارد جای نگرانی نیست.
اما اگر فتق شما باعث ناراحتی شما می شود، بیشتر پزشکان توصیه می کنند در حالی که هنوز باردار هستید، آن را ترمیم کنید. همچنین اگر فتق شما عارضه جدی ایجاد کند ناگزیر به جراحی اورژانسی خواهید بود.
بسته به نوع روش جراحی و وخامت فتق زمان عمل متفاوت می باشد. اما معمولا عمل لاپراسکوپی ۱ ساعت طول می کشد. معمولا اگر مشکل خاصی نداشته باشید و همراه داشته باشید همان روز می توانید به خانه بازگردید. در عمل باز ممکن است بیمار یک یا دو روز در بیمارستان نگه داشته شود.
هیچ دارویی وجود ندارد که بتواند فتق را درمان کند. داروهایی که در این زمینه مصرف می شود برای بهبودی پس از جراحی یا جلوگیری از عوامل دیگری است که موجب فشار به فتق می شوند.
معمولا فتق ناف نوزاد دردناک و خطرناک نیست و در بسیاری از موارد ممکن است تا ۳ یا ۴ سالگی برطرف شود. با این وجود اگر درد یا علائمی در نوزاد ایجاد شد باید از پزشک مشورت بگیرید.
زمان بهبودی در عمل لاپراسکوپی کوتاه تر است. با این وجود به طور کلی ۳ هفته طول می کشد بهبودی حاصل شود. همچنین تا ۶ هفته پس از عمل نباید ورزش یا فعالیت شدید انجام دهید.
