توسط : لیشمانیوز یا سالک نوعی بیماری ناشی از انگل‌های نوع لیشمانیا است که توسط نیش نوع خاصی از پشه‌های خاکی منتشر می‌شود.
این بیماری می‌تواند به سه روش اصلی ایجاد شود: پوستی، مخاطی یا احشایی. فرم پوستی سبب ایجاد زخم‌های پوستی می‌شود، درحالی‌که فرم مخاطی با زخم‌های پوست، دهان و بینی همراه است و عوارض فرم احشایی از زخم‌های پوستی شروع می‌شود و بعداً با تب، کاهش گلبول‌های قرمز خون و بزرگ شدن طحال و کبد همراه است.
شایع‌ترین نوع بیماری لیشمانیوز، لیشمانیوز پوستی است که به سالک معروف است و براثر گزش یا نیش نوعی پشه خاکی حامل انگل سالک به انسان منتقل می‌شود. بیماری سالک واگیردار است و سازمان پزشکان بدون مرز، سالک را یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌های مناطق گرمسیری می‌داند که مردم از آن غافل‌اند.
در ادامه این مقاله کافه نبض به طور تخصصی به اهمیت درمان این بیماری و روش های کاربردی پیشگیری و درمان آن اشاره کرده ایم. با ما همراه باشید.
سالک (لیشمانیوز) چیست؟
سالک (لیشمانیوز) یک بیماری انگلی است که توسط انگل لیشمانیا ایجاد می‌شود. این انگل به‌طور معمول در پشه‌های خاکی آلوده زندگی می‌کند. شما می‌توانید از نیش یا گزش پشه آلوده به سالک (لیشمانیوز) مبتلا شوید.
پشه سالک چیست و کجا زندگی می‌کند؟
پشه سالک نوعی پشه خاکی حامل انگل سالک است که به‌طور معمول در محیط‌های گرمسیری و نیمه گرمسیری سکونت دارند و درصورتی که این پشه‌ها فردی را نیش بزنند باعث می‌شوند که آن فرد دچار بیماری سالک شود. مناطقی که تحت تأثیر این بیماری‌اند اغلب منابع محدودی برای درمان آن دارند.
پشه های خاکی بسیار کوچک تر از پشه های معمولی هستند. از این رو باید بیشتر مراقب بود و اگر در محلی هستید که خطر این پشه وجود دارد بهتر است لباس مناسب بپوشید و اطراف خود را با حشره کش اسپری کنید.
سالک چگونه ایجاد می‌شود؟
انگل سالک در داخل شن، ماسه و خاک زندگی می‌کند و تکثیر می‌شود. این حشره بیشتر در محیط‌های مرطوب در ماه های گرم و شب‌ها، از غروب تا طلوع آفتاب فعال است.
جوندگان مانند موش‌ها و حیوانات اهلی مانند گاوها، گوسفندها و سگ‌ها می‌توانند به‌عنوان منبع این انگل عمل کنند. انتقال انگل سالک ممکن است از پرواز پشه‌های خاکی دارای انگل روی حیوانات به سمت انسان اتفاق بیفتد.
چگونه لیشمانیوز را تشخیص دهیم؟
تشخیص سالک بستگی به این دارد که آیا در مکانی که زندگی کرده‌اید، مکانی که به آن سفر کرده‌اید و یا برای کاری به آن مراجعه کرده‌اید سالک متداول است یا خیر.
به این ترتیب پزشک شما را برای آزمایش انگل سالک مورد آزمایش قرار می‌دهد و در صورت ابتلا به سالک، پزشک از آزمایشات دیگری استفاده می‌کند تا بفهمد که این، چه نوعی از سالک است. او ممکن است با خراشیدن یکی از زخم‌ها مقدار کمی از پوست را برای انجام آزمایش میکروسکپی بافت زنده (biopsy) بردارد.
آن‌ها غالباً به دنبال DNA یا ماده ژنتیکی انگل می‌گردند. پزشکان می‌توانند از روش‌های مختلفی برای شناسایی گونه‌های انگل ایجادکننده عفونت، استفاده کنند.
چند نوع سالک وجود دارد؟
سالک یک بیماری پوستی طولانی مدت است که عامل آن نوعی انگل بوده ناقل آن نیز پشه خاکی است و بعضی اوقات این بیماری همراه با درد زخم می‌باشد. بیماری سالک در دو نوع شهری (خشک) و روستایی (مرطوب) متداول است که در زیر به بررسی آن‌ها می‌پردازیم:
بررسی سالک نوع شهری (خشک)
منبع اصلی بیماری سالک شهری یا خشک، انسان است البته ممکن است سگ‌ها نیز به‌طور اتفاقی مبتلا شده و به‌عنوان یک منبع عمل کنند.
در این نوع بیماری سالک، انگل از طریق افراد آلوده به دیگر افراد سرایت می‌کند و بعد از 2 الی 8 ماه پس از گزش، یک جوش قهوه‌ای رنگ روی پوست به وجود می‌آید و رفته‌رفته این جوش بزرگ‌تر شده و تبدیل به یک بافت سفت می‌شود که اندازه آن می‌تواند از چند میلی‌متر تا چند سانتی‌متر متغیر باشد.
این بافت طی مدت 6 الی 12 ماه به آهستگی برطرف می‌شود اما جای زخم برای همیشه باقی مانده و سبب لطمه زدن به زیبایی فرد بیمار می‌شود.
بررسی سالک نوع روستایی (مرطوب)
منبع اصلی بیماری سالک روستایی یا مرطوب، حیوانات به‌خصوص جوندگانی مثل موش‌ها و همچنین حیوانات اهلی می‌باشند. چند هفته بعد از نیش یا گزش پشه، جوش های متعددی در بخش‌هایی از بدن که گزیده شده‌اند پدیدار می‌شوند و تعداد آن ها بستگی به تعداد گزش های پشه دارد.
این جوش ها معمولاً مرطوب بوده و دارای ترشحاتی نیز می‌باشند که بعد از مدتی تعداد جوش ها در نواحی گزش بیشتر می‌شوند و برطرف شدن آن حدود 6 ماه زمان می‌برد.
علائم و نشانه‌های بیماری سالک یا لیشمانیوز چیست؟
افراد مبتلا می‌توانند برخی از گونه‌های انگل سالک را برای مدتی طولانی بدون هیچ علائمی حمل کنند. علائم سالک بستگی به نوع آن دارد. علائم اصلی این بیماری جوش های پوستی بدون درد است.
این علائم ممکن است چند هفته پس از گزیده شدن توسط پشه آلوده ظاهر شود. با این حال، بعضی اوقات علائم ماه ها یا سال ها ظاهر نمی‌شوند.
این جوش ها به مرور زمان تیره تر می‌شوند، دارای مرز های مشخصی‌اند و معمولاً در قسمت‌هایی از بدن که توسط لباس پوشیده نمی‌شوند، به وجود می آیند (به دلیل گزش پشه در نواحی پوشیده نشده مخصوصاً صورت).
بیماری سالک چگونه منتقل می‌شود؟
انتقال بیماری سالک ممکن است از سه روش کلی صورت پذیرد:
- انسان به انسان: این‌گونه انتقال که بیشتر در شهرها اتفاق می‌افتد و به بیماری سالک خشک معروف است به گونه‌ای است که پشه‌ای که فرد بیمار را نیش می‌زند حاوی انگل سالک می‌شود و درصورتی که این پشه فرد سالمی را نیش بزند باعث ابتلای آن فرد نیز می‌شود. البته راه های دیگری نیز مانند ارتباط جنسی، انتقال خون و انتقال مادرزادی از طریق مادر مبتلا به سالک و غیره وجود دارد.
- حیوان به انسان و برعکس: در این روش پشه از روی حیوان دارای انگل به سمت انسان رفته و او را نیش می‌زند که البته عکس این روش نیز ممکن است اتفاق بیوفتد و سبب مبتلا شدن حیوانات از طریق انسان‌ها شود.
- حیوان به حیوان: انتقال پشه دارای انگل از حیوانی به حیوان دیگر و خورده شدن لاشه حیوانات توسط حیوانات گوش خوار از عمده‌ترین روش‌های انتقال حیوان به حیوان است.
بررسی اقدامات لازم برای درمان بیماری سالک
در بیشتر موارد زخم‌های لیشمانیوز به مرور زمان و به‌صورت خود به خودی خوب می‌شوند و گاهی نیز پزشک داروهایی را برای بهبود این زخم‌ها تجویز می‌کند. درهرصورت مدت درمان این بیماری ممکن است بسیار طولانی و زمان‌بر باشد البته اگر این درمان به‌موقع انجام شود مدت زمان بهبودی نیز کاهش می‌یابد.
متأسفانه جای زخم‌هایی که براثر سالک به وجود آمده است برای همیشه روی صورت یا دیگر نواحی باقی می‌ماند که با جراحی پلاستیک می‌توان آن‌ها را از بین برد.
تشخیص سالک توسط پزشک چگونه انجام می‌شود؟
در 70 درصد از موارد، پزشکان با مشاهده و بررسی زخم می‌تواند تشخیص دهد که این زخم سالک است یا خیر. آن‌ها معمولاً برای آزمایش بخشی از پوست نواحی زخم را به‌عنوان نمونه جدا می‌کنند. روش‌های تشخیص بیماری سالک به شرح زیر است:
- نمونه‌برداری با خراش یا برش دادن بخشی از زخم
پزشکان برای این کار ابتدا به زخم بی‌حسی تزریق کرده و پوسته‌های زخم را برداشته تا بتوانند قسمت‌های مرکزی آن را برای آزمایش میکروسکپی بافت زنده (biopsy) استفاده کند.
- نمونه‌برداری به روش پانچ زخم
پزشکان ابتدا زخم را حدود چند میلی‌متر پانچ می‌کنند و سپس بر روی آن قسمت صفحه‌ای مخصوص آزمایش قرار می‌دهند.
- پزشکان نمونه ها را برای تشخیص آنتی ژن های انگل سالک و همچنین DNA آن مورد بررسی قرار می‌دهند.
درمان دارویی سالک چگونه است؟
از داروها برای سرعت بخشیدن به بهبودی زخم‌ها و همچنین جلوگیری از گسترش آن‌ها استفاده می‌شود. بعضی از این داروها عبارت‌اند از: آمفوتریسین B (Ambisome)، گلوکانتیم ومگلومین آنتی مونات
بررسی راه‌های مقابله و پیشگیری از بیماری سالک
تاکنون هیچ‌گونه واکسن یا داروی پیشگیری کننده‌ای برای بیماری سالک ساخته نشده است. تنها راه پیشگیری از سالک، جلوگیری است.
برای کمک به جلوگیری از گزش پشه‌های خاکی، مراحل زیر را دنبال کنید:
- لباس‌هایی بپوشید که تا حد ممکن پوست را بپوشاند. برای این کار شلوار بلند، پیراهن آستین بلندی که داخل شلوار می‌رود و جوراب‌های بلند توصیه می‌شود.
- از دفع کننده‌های حشرات بر روی هر قسمتی از پوست که در معرض گزش است مانند انتهای شلوار و آستین، استفاده کنید.
- محل خواب داخل خانه را با حشره‌کش اسپری کنید.
- سعی کنید در طبقات بالاتر ساختمان بخوابید زیرا حشرات پرنده‌های ضعیفی هستند.
- از بیرون رفتن در زمان‌های بین غروب تا طلوع آفتاب خودداری کنید زیرا زمانی است که پشه‌های خاکی بیشترین فعالیت را دارند.
- در صورت امکان از تورهای سیمی برای پنجره‌ها و تهویه مطبوع در داخل خانه استفاده کنید. استفاده از یک فن یا پنکه ممکن است پرواز حشرات را دشوارتر کند.
- از یک رخت خواب که دارای توری یا پشه‌بند است استفاده کنید. پشه‌های خاکی بسیار کوچک‌تر از پشه‌های معمولی هستند، بنابراین به یک توری با بافت محکم نیاز دارید. در صورت امکان توری را با حشره‌کش اسپری کنید.
- بهتر است قبل از سفر به مناطق پرخطر رخت خواب، حشره‌کش و مواد دفع‌کننده حشرات بخرید.
آیا واکسن سالک ساخته شده است؟
خیر. تاکنون تلاش‌های زیادی برای ساخت واکسن سالک انجام شده است و واکسن‌هایی نیز تحت آزمایش قرار گرفته‌اند و میزان کارایی آن‌ها تنها حدود 50 درصد بوده است که مورد تأیید سازمان جهانی بهداشت قرار نگرفته است زیرا واکسن برای تأیید نیاز به کارایی بالای 90 درصد دارد.
سؤالات متداول درمورد بیماری سالک
جراحی پوست مرسوم‌ترین روش از بین بردن زخم سالک است. زخم سالک یک مشکل پوستی بوده پس بهتر است با یک متخصص پوست مشورت کنید تا شاید پزشک متخصص پوست روش‌های دیگری نیز برای از بین بردن آن به شما پیشنهاد کند.
اگر در مکان‌های پرخطر بوده‌اید و احساس می‌کنید پشه شمارا نیش زده است و حالت این جوش مشکوک به سالک است بهتر است هرچه زودتر برای تشخیص به پزشک مراجعه نمایید.
جمع‌بندی کلی
سالک یا لیشمانیوز یک بیماری پوستی است که از طریق نیش یا گزش نوع خاصی از حشرات که به پشه خاکی معروف است منتقل می‌شود و در محل گزش ایجاد زخم می‌کند. سالک یک بیماری واگیردار و مسری است و تشخیص سالک و نوع آن نیازمند یک سریع از آزمایشات است.
بیماری سالک دارای دو نوع شهری (خشک) و روستایی (مرطوب) است که نوع شهری آن بیشتر از طریق انسان و نوع روستایی آن بیشتر از طریق حیوانات منتقل می‌شود.
اثرات زخم‌های سالک برای همیشه بر روی پوست می‌ماند و برای پیشگیری از آن هیچ واکسنی تولید نشده و تنها باید از گزش پشه‌های خاکی جلوگیری کرد.
