توسط : اغلب مردم وقتی اسم زردی یا یرقان به گوششان می خورد بلافاصله تصویر نوزادی جلوی چشمانشان می آید که پوستی زرد دارد. اگرچه اشتباه هم نمی کنند، این بیماری در میان نوزادان شیوع بیشتری دارد. اما به خاطر داشته باشید که بیماری یرقان (زردی) نه تنها در نوزادان بلکه در بزرگسالان نیز عارض می شود و می تواند بسیار آزاردهنده باشد. زردی در بزرگسالان می تواند علامتی هشدار دهنده برای وجود سایر امراض در بدنمان محسوب شود.
از همین رو بهتر است با این بیماری آشنا شویم. علائم و مخاطراتش را به خوبی بشناسیم تا در هنگام رویارویی با آن، چه در بدن خود و چه در بدن نوزادمان موثرترین اقدامات را انجام دهیم. پس با کافه نبض در ادامه این مطلب همراه باشید.
بیماری یرقان (زردی) چیست؟
بیماری یرقان یا همان زردی بر اثر افزایش میزان بیلی روبین در خون به وجود می آید و موجب زرد شدن پوست، غشاهای مخاطی و سفیدی چشم ها می گردد. اگر سطح بیلی روبین خیلی بالا رود ممکن است رنگ قهوه ای نیز ظاهر شود. بیماری یرقان در نوزادان و سالمندان شیوع بیشتری دارد.
بیلی روبین ماده شیمیایی زرد رنگی است که هنگامی که بدن، گلبول های قرمز قدیمی را تجزیه می کند، آزاد می شود. به طور معمول، بیلی روبین از جریان خون به کبد شما منتقل می گردد. سپس از لوله هایی به نام مجاری صفراوی عبور می کند. این مجاری ماده ای به نام صفرا را به روده کوچک شما وارد می کنند. در نهایت این ماده شیمیایی از طریق حرکت روده ها از بدنتان خارج می گردد. حال اگر اختلالی در این فرآیند روی دهد، بیلی روبین اضافی به بافت های اطراف نشت می کند و بیماری یرقان حاصل می شود.
علت و علائم بیماری یرقان (زردی) در بزرگسالان
همانطور که گفتیم علت اصلی یرقان تجمع بیلی روبین در بافت هاست که سبب تغییر رنگ پوست و سفیدی چشم ها می شود. تشخیص زردی در بزرگسالان از آن جهت حائز اهمیت است که معمولا این بیماری هشدار دهنده بیماری دیگری است. بیماری دیگری که اگر به دنبال شناسایی و درمان آن نباشیم، ممکن است عواقب بدی به بار بیاورد. بنابراین بهتر است تا در اینجا به مهم ترین علائم یرقان در بزرگسالان اشاره کنیم. در صورت مشاهده آنها به پزشک متخصص مراجعه نمایید. پیش از آن باید خاطر نشان کنم که در برخی موارد خفیف ممکن است، بیمار علائمی نداشته باشد. اگر یرقان به دلیل عفونت پدید آمده باشد معمولا علائم زیر را دارد:
- تب و لرز
- شکم درد
- تغییر رنگ پوست
- تغییر رنگ سفیدی چشم ها
- تیره شدن ادرار و مدفوع
در صورتی که زردی به دلایل دیگری موجب بیماری شما شده باشد، معمولا نشانه هایش عبارت است از:
- کاهش وزن
- خارش پوست
- تغییر رنگ پوست
- تغییر رنگ سفیدی چشم
- شکم درد
از مهم ترین دلایل یرقان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- التهاب کبد یا سیروز کبدی
- هپاتیت آ، ب و یا سی
- بیماری مفاصل پلی آرترالژی
- بیماری پوستی پیودرما گانگرنوزوم
- مصرف طولانی مدت مشروبات الکلی
- بیماری های مربوط به لوزالمعده و کیسه صفرا
- بیماری هایی که باعث افزایش تجزیه گلبول های قرمز می شود، مانند: مالاریا، تالاسمی، بیماری سلول داسی و ….
-
در این تصویر تفاوت پوست و سفیدی چشم فرد سالم و فرد مبتلا به زردی مشهود است.
علت ایجاد بیماری یرقان (زردی) در نوزادان
زردی نوزادان یکی از مشکلات شایعی است که مادران را به نگرانی می اندازد. احتمال ابتلا به این بیماری در نوزادان نارس بیشتر است. یرقان در نوزادان غالبا به این علت ایجاد می شود که کبد هنوز به اندازه کافی بالغ نیست تا بتواند بدن را از شر بیلی روبین ها خلاص کند. در برخی از موارد ممکن است وجود بیماری زمینه ای دیگر موجب زردی نوزاد شود.
اگر فرزندتان به این بیماری مبتلا شده نگرانی به دل راه ندهید. خوشبختانه این مشکل به راحتی قابل درمان است و فقط موارد بسیار کمی وجود دارد که نوزاد در معرض آسیب مغزی قرار می گیرد. این خطر هم زمانی کودک شما را تهدید می کند که تشخیص و درمان به موقع صورت نگرفته باشد.
کدام نوزادان یرقان می گیرند؟
احتمال ابتلا به یرقان برای تمامی نوزادان تازه به دنیا آمده وجود دارد. در این میان نوزادان که زودتر از موعد به دنیا آمدند و نارس هستند شانس مبتلا شدنشان بیشتر است. نوزادانی که به اندازه کافی شیر مادرشان را دریافت نمی کنند و نوزادانی که گروه خونی آنها با گروه خونی مادرشان یکسان نیست نیز بیشتر در معرض یرقان قرار دارند.
علائم بیماری یرقان (زردی) در نوزادان
یرقان معمولا دو تا سه روز پس از به دنیا آمدن بیماری خود را نشان می دهد و تا دو هفته بعد بهبود می یابد. زردی که در همان ۲۴ ساعت ابتدایی به دنیا آمدن کودک پدیدار می شود و یا بیش از دو هفته ادامه پیدا می کند طبیعی نیست و باید چک شود.
برای بررسی اینکه فرزندتان علائم بیماری یرقان را دارد و یا خیر، به آرامی روی پیشانی یا بینی او را فشار دهید. اگر پوست زرد به نظر رسید ممکن است زردی خفیفی در بدن نوزاد وجود داشته باشد.
اما اگر در حالت عادی هم زردی پوست فرزندتان مشهود بود و یا اینکه دچار تب، بی حالی و گریه های بیش از حد شده بود احتمالا میزان زردی او بالاست و باید سریعا به پزشک مراجعه کنید.
زردی نوزاد باید چند باشد؟
زردی نوزاد یعنی مقدار بیلی روبین خون او در ۲۴ ساعت ابتدایی تولدش باید کمتر از ۵.۲ میلی گرم در دسی لیتر باشد. در روزهای بعدی طبیعی است که میزان بیلی روبین افزایش پیدا کند. در روزهای بعدی اگر زردی بالای ۱۵ میلی گرم در دسی لیتر باشد باید سریعا به پزشک مراجعه کنید.
نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می کنند ممکن است به یرقان شیر مادر مبتلا شوند که در این حالت درجه زردی آنها به عدد ۱۳ میلی گرم در دسی لیتر می رسد. این نوع زردی کمی بیشتر طول می کشد تا از بین رود.
در صورتی که زردی از ۲۰ تا ۲۵ میلی گرم در دسی لیتر باشد، نوزاد در خطر جدی است و امکان نیاز به تعویض خون نیز به وجود خواهد آمد.
عوارض درمان نشدن یرقان (زردی) نوزادان
اگر تشخیص و درمان نوزاد به موقع صورت بگیرد جای هیچ نگرانی نیست. اما اگر نسبت به زردی نوزاد خود بی توجه باشید می تواند عواقب بدی به همراه داشته باشید. افزایش بیش از حد بیلی روبین می تواند منجر به آسیب دیدن سلول های مغزی شود. چرا که در صورت مهار نشدن این ماده شیمیایی ممکن به مغز برسد و بیماری انسفالوپاتی را به وجود بیاورد. اگر این وضعیت همچنان ادامه پیدا کند باعث آسیب دائمی به مغز می شود.
چه زمانی زردی نوزاد خطرناک است؟
خطرناک ترین نوع یرقان مربوط به وقتی می شود که درجه زردی نوزاد شما بین ۲۰ تا ۲۵ میلی گرم در دسی لیتر نشان داده شود. در این صورت فرزند شما در معرض آسیب های جدی قرار می گیرد. همچنین زردی که پس از ده روز رو به بهبود نرفته باشد خطرناک است.
تشخیص و درمان بیماری یرقان (زردی)
بیلی روبین در بزرگسالان در حالت طبیعی بین ۰.۶ تا ۰.۹ میلی گرم در دسی لیتر می باشد. در صورتی که علائم بیماری یرقان را در خود مشاهده کردید باید به پزشک مراجعه کنید.
پزشک بر اساس انجام موارد زیر بیماری را تشخیص می دهد:
- معاینات پزشکی و بررسی علائم
- نتیجه آزمایش خون CBC
- سی تی اسکن، سونوگرافی و بیوپوسی از کبد ( برای تشخیص قطعی مشکل کبدی)
پس از تشخیص نهایی، علت یرقان پیدا می شود و با تمرکز برای رفع این علت روش درمانی مناسب اتخاذ می شود. به عنوان مثال برای برطرف شدن زردی حاصل از هپاتیت از داروهای خاصی استفاده می کنند. در حالی که برای زردی حاصل از سرطان های کبد یا پانکراس نوع درمان به طور کلی متفاوت است و در برخی موارد عمل جراحی نیاز می شود. اما در خصوص نوزادان تشخیص و درمان به گونه ای دیگر است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
چگونه زردی نوزاد را تشخیص دهیم؟
متخصصان توصیه می کنند که نوزادان پیش از ترخیص از بیمارستان و در بازه سه تا پنج روز پس از تولدشان تست بیلی روبین بدهند تا درجه زردی آنها مشخص شود. پزشکان بر اساس جواب تست و علائم نوزاد، وجود یا عدم وجود یرقان را تشخیص می دهند. پس از مشخص شدن درجه زردی بر اساس شدت بیماری درمان مناسب انتخاب می شود.
درمان یرقان (زردی) نوزاد با دستگاه فتوتراپی
فتوتراپی یا همان نور درمانی یکی از شیوه های درمانی موثر یرقان در نوزادان به شمار می آید. در این روش کودک را در زیر یک چراغ مخصوص قرار می دهند. با تابیدن نور مرئی که در طیف مشخصی تنظیم شده است، ساختار مولکولی بیلی روبین ها بر اثر فرآیند اکسیداسیون دستکاری می شود. به این صورت آنها قابل دفع می شوند و بهبودی حاصل شود. فتوتراپی روشی ایمن و کارآمد در درمان زردی است. به خاطر داشته باشید که اگر زردی خفیف باشد نیازی به استفاده از این نوع درمان نیست.
داروهای مناسب بیماری یرقان (زردی) چیست؟
انتخاب داروهای مناسب برای بیماری یرقان تنها به نظر پزشک و با توجه به علت ریشه ای آن بستگی دارد. با توجه به دلیل بیماری ممکن است آنتی بیوتیک ها، ضد ویروس ها، استروئیدها و یا داروهای ضد تهوع و ضد درد تجویز شود.
درمان یرقان (زردی) نوزاد به روش سنتی و خانگی
در کنار درمان های پزشکی، درمان های سنتی و خانگی نیز برای درمان یرقان وجود دارد که از گذشته تا به امروز به کار گرفته می شوند. برخی از کارآمدترین آنها عبارت است از:
- نوزاد خود را روزانه یک تا دو سه ساعت به طور غیر مستقیم در معرض نور خورشید قرار دهید.
- به صورت مکرر شیردهی را انجام دهید
- از ترنجبین محلول در آب به نوزادتان بدهید
- از قطره شیرخشت برای او استفاده کنید
- مادران شیرده دم نوش های گیاهی مانند دم نوش عناب، گل ختمی، گل پنیرک و گل بنفشه مصرف کنند
- مادران شیرده عرق کاسنی و شاطره مصرف کنند
چطور در خانه دستگاه شبیه فتوتراپی درست کنیم؟
استفاده از دستگاه فتوتراپی خانگی تنها برای نوزادانی توصیه می شود که بیش از دو روز سن دارند، زردی آن بالای ۱۴ است و مشکل دیگری نداشته باشند. بهتر است ابتدا از پزشک اجازه بگیرید و سپس به سراغ این روش بروید. برای این منظور باید از لامپ های مخصوص استفاده کنید.
چشمان نوزاد خود را با پوشش مناسب (آی پد) محافظت نمایید. فاصله نوزاد تا لامپ باید حداقل ۴۵ سانتی متر و حداکثر ۷۵ سانتی متر باشد. دائما مراقب باشید تا دمای بدن نوزاد بالا یا پایین نرود. تا می توانید مایعات به بدن فرزندتان برسانید. درجه زردی او را دائما چک کنید تا اگر بهبودی حاصل نشد، بلافاصله به پزشک معالج مراجعه نمایید.
کدام لامپ برای زردی نوزاد مفید است؟
برای درمان یرقان نوزاد از لامپ های مخصوص که نوری با طول موج کوتاه دارند و معمولا آبی یا سبز هستند استفاده می شود. از لامپ های مخصوص استفاده کنید و به سراغ لامپ های مهتابی نروید! چراکه می توانند عوارض بدی داشته باشند. برای این منظور می توانید، دستگاه مخصوص نوردرمانی زردی نوزاد را اجاره کنید و یا برای فرزند خود یک پتو فتوتراپی تهیه کنید.
درمان بیماری یرقان (زردی) چند روز طول میکشد؟
برای درمان بیماری یرقان در بزرگسالان نمی توان زمان مشخصی در نظر گرفت و همه چیز بستگی به علت بیماری آنها دارد. اما در خصوص نوزادان می توان بازه زمانی نسبتا مشخصی بیان کرد. زردی فیزیولوژیک نوزاد عموما در روزهای دوم و سوم تولد خود را نشان می دهد و تا روز هفتم ادامه داشته و به تدریج پس از گذشت دو هفته کاهش پیدا می کند. درمان زردی شیر مادر کمی زمان‌بر تر خواهد بود و ممکن است بین سه تا ده هفته به طول انجامد.
پرهیز غذایی بیماران مبتلا به یرقان (زردی)
همانطور که قبلا هم گفتیم سلامت کبد و کیسه صفرا در از بین رفتن بیلی روبین های اضافی امری اهمیت زیادی دارد. بنابراین پرهیز غذایی برای بیماران مبتلا به یرقان امری حیاتی به حساب می آید. مهم ترین نکاتی که بیماران باید در رژیم غذایی خود رعایت کنند به قرار زیر است:
- نوشیدن ۸ لیوان آب در طول روز
- استفاده از دم نوش های مناسب
- استفاده از میوه ها و سبزیجات
- استفاده از غذاهای پرفیبر مانند جو دوسر
- پرهیز از مصرف دخانیات و نوشیدنی های الکلی
- پرهیز از مصرف شکر و شیرینجات
- پرهیز از مصرف غذاهای چرب و چربی های اشباع
- پرهیز از مصرف غذاهای کنسروی
این رژیم غذایی برای بزرگسالان مبتلا به یرقان توصیه شده است. اگر نوزاد شیرخوار شما زردی دارد در ادامه به شما خواهیم گفت رژیم غذایی شما باید چگونه تنظیم شود.
آیا شیر مادر باعث ایجاد زردی در نوزاد می شود؟
زردی نوزاد بر اثر افزایش میزان بیلی روبین خون پدید می آید. شیر مادر می تواند بیماری نوزاد را طولانی تر یا وخیم تر نماید. علت اصلی نوع خاصی از یرقان که زردی شیر مادر نام دارد هنوز مشخص نشده است. با این وجود برخی از پزشکان معتقدند که نوعی ماده در شیر مادر وجود دارد که در عملکرد کبد در تجزیه بیلی روبین مشکل به وجود می آورد. در هر صورت وجود یک برنامه غذایی مناسب برای مادران، آن هم در این شرایط خاص از اهمیت بالایی برخوردار است.
چه چیزی برای زردی نوزاد خوب است؟
مادرانی که فرزندشان یرقان دارند و از شیر آنها تغذیه می کند بهتر است علاوه بر درمان های پزشکی، با تغذیه مناسب روند بهبود را تسریع ببخشند.
- همواره سعی کنید بدن خود را هیدراته نگه دارید و به میزان کافی آب بنوشید.
- میوه و سبزیجات به اندازه کافی میل کنید
- سعی کنید غذاهای پخته و آسان هضم مصرف کنید
- سعی کنید به اندازه کافی نور خورشید دریافت کنید تا ویتامین د بدن شما تامین شود
چه چیزهایی زردی نوزاد را تشدید میکند؟
بیش از اندازه گرم نگه داشتن نوزاد و استفاده مادر از یک سری مواد غذایی می تواند زردی نوزاد را تشدید کند. مادران توجه داشته باشند تا زمان بهبودی فرزندتان بهتر است تا از مصرف ادویه جات تند، نوشیدنی های الکلی، غذاهای دیر هضم و چرب و خام خواری بپرهیزید.
اقدامات پیشگیرانه از ابتلا یا برگشت بیماری یرقان (زردی)
مهم ترین اقدامات پیشگیرانه از ابتلا یا برگشت بیماری یرقان در بزرگسالان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- داشتن رژیم غذایی مناسب سرشار از سبزیجات و فیبر
- پرهیز از مصرف مشروبات الکلی و غذاهای چرب
- انجام ورزش منظم
- پایین نگه داشتن وزن بدن
اما در خصوص نوزادان شیردهی منظم (۸ تا ۱۲ بار در شبانه روز) نقش مهمی در پیشگیری و تسریع روند درمان زردی ایفا می کند.
سوالات متداول
در این بخش قصد داریم تا به سوالات متداول شما در رابطه با بیماری یرقان پاسخ های مختصر و کاربردی دهیم.
چه کنم نوزاد زردی نگیرد؟
برای این مهم باید مراقبت های لازم را به عمل آورید تا فرزند خود را در زمان مناسب به دنیا آورید. احتمال ابتلا نوزادان زودرس به زردی بسیار بالاست. زمانی که نوزاد به دنیا آمد شیردهی منظم را فراموش نکنید.
آزمایش زردی چیست؟
در آزمایش بیلی روبین، سطح این ماده شیمیایی در سطح خون مشخص می شود. در این آزمایش سطح مستقیم و غیرمستقیم بیلی روبین در نمونه خون شما تعیین می شود. با مقایسه نتیجه آزمایش با محدوده طبیعی آن مبتلا بودن یا نبودن شما به یرقان مشخص می شود.
نوزاد تا کی زردی میگیره؟
معمولا نوزادان پس از روز دوم تولد تا ده هفته اول زندگی خود ممکن است درگیر بیماری زردی باشند.
چه دارویی برای یرقان خوب است؟
داروی خاصی وجود ندارد که یرقان را درمان کند. زیرا دلایل یرقان می تواند گوناگون باشد. تنها تشخیص دلیل این بیماری و استفاده از داروهای مخصوص آن می تواند چاره ساز باشد.
زردی واگیردار است؟
خود یرقان یک اختلال کبدی است که در آن میزان یک ماده شیمیایی در بدن افزایش پیدا می کند. خود بیماری مسری نیست. اما این بیماری معمولا به دلیل وجود بیماری دیگری پدیدار می شود. از این رو اگر نوعی از هپاتیت عامل زردی باشد، امکان سرایت آن وجود دارد در غیر اینصورت واگیردار نیست.
