توسط : شاید برای شما هم پیش آمده باشد که در وقتی دچار سر دردهای طاقت فرسا میشوید از عبارت سرسام گرفتم استفاده کنید، یا این عبارت را بارها از اطرافیان شنیده باشید.
سرسام نام دیگر بیماری مننژیت است که به اشتباه به دردهای ناحیه سرد اطلاق میشود. این دردهای شدید به دلیل التهاب پرده‌های محافظی می‌باشد که مغز و نخاع را پوشانده‌اند که عامل این التهاب میتواند باکتری یا ویروسی باشد و حتی گاهی در عوارض تجویز برخی داروها ممکن است ایجاد شود.
تشخیص و درمان بیماری مننژیت بسیار مهم است و ممکن است حیات شخص را تهدید کند و نیاز به درمان فوری دارد. در ادامه این مقاله کافه نبض با ما همراه باشید تا درباره علل و علائم این بیماری به طور تخصصی و واژه ای از زبان پزشکان کافه نبض بیشتر برای شما بگوییم.
بیماری مننژیت چگونه است؟
بیماری مننژیت به التهاب وعفونت پرده یا غشاهای اطراف مغز و نخاع گفته می شود. تورم ناشی از بیماری مننژیت به طور معمول باعث ایجاد علائمی مانند سردرد ، تب و سختی گردن می شود.
این علائم در هر فرد متفاوت است. شایع ترین عوامل بیماری مننژیت عفونت ویروسی و باکتریایی است. بیماری مننژیت ویروسی معمولا خفیف است و طی چند هفته با مراقبت های پزشکی بهبود می گردد.
اما بیماری مننژیت باکتریایی می تواند تهدید کننده زندگی باشند و نیاز به درمان با آنتی بیوتیک دارد. درمان به موقع بیماری مننژیت باکتریایی می تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند.
بیماری مننژیت و خطر آن برای کودکان
این بیماری اغلب در کودکان جدی‌تر شده و عوارض بیشتری نشان می‌دهد. به همین دلیل این موضوع در اطفال به توجه بیشتری نیاز دارد. مننژیت یک بیماری نسبتا خطرناک است که بیشتر نگرانی ها از عوارض آن در کودکان می باشد.
درصد ابتلای کودکان به این بیماری نسبت به بزرگسالان بسیار کمتر است. ولی با توجه به این که سیستم مغزی در کودکان به اندازه بزرگسالان کامل نیست. از طرفی هم کودکان سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند، عوارض این بیماری در کودکان بیشتر از افراد بزرگسال است.
به همین دلیل تاکید می‌کنیم در صورتی که کودک شما هر یک از علایم مننژیت را دارا بود و به هر بیماری باکتریال یا ویروسی مبتلا شده است حتما به پزشک مراجعه نمایید.
علت بیماری مننژیت چیست؟
علتهای ابتلا به بیماری مننژیت متفاوت است. عفونت های ویروسی شایع ترین علت بیماری است. به دنبال آن عفونت های باکتریایی و به ندرت عفونت های قارچی مشاهده می شود. از آنجا که عفونت های باکتریایی می توانند تهدید کننده زندگی باشند، شناسایی علت آن ضروری است.
مننژیت در کودکان چگونه ایجاد میشود؟
در مورد بیماری مننژیت کودکان و دلایل ابتلا به آن نمی توان نظر مشخصی را ارائه داد. عوامل ویروسی و باکتریایی هم شرایط ابتلا به بیماری را در کودکان دارند.
گاهی ممکن است که دو کودک با شرایط یکسان، فقط یکی به این بیماری مبتلا شود. وضعیت سیستم ایمنی کودک در مورد این بیماری خیلی مهم است. کودکی با نقص ایمنی و آسیب جدی به سر بیشتر از بقیه در خطر ابتلا به این بیماری می باشد.
علائم کلی بیماری مننژیت
علائم اولیه بیماری ممکن است شبیه به آنفولانزا باشد. علائم ممکن است طی چند ساعت یا طی چند روز بروز کند.
علائم و نشانه های شامل موارد زیر است:
علائم بیماری مننژیت در نوزادان و کودکان
نوزادان و نوزادان ممکن است این علائم را نشان دهند:
- تب شدید
- گریه مداوم
- خواب آلودگی بیش از حد یا تحریک پذیری
- بی تحرکی یا کندی
- تغذیه ضعیف
- برآمدگی در قسمت نرم در بالای سر کودک (fontanel)
- سفتی در بدن و گردن کودک
علائم بیماری مننژیت در بزرگسالان
- تب شدید ناگهانی
- گرفتگی گردن
- سردرد شدیدی که به نظر می رسد متفاوت از حالت طبیعی است
- سردرد همراه با حالت تهوع یا استفراغ
- سردرگمی یا مشکل در تمرکز
- تشنج
- خواب آلودگی یا به سختی بیدار شدن
- حساسیت به نور
- بی اشتهایی
- بثورات پوستی
عوامل و خطرات بروز مننژیت
عوامل خطر مننژیت شامل موارد زیر است:
- عدم رعایت برنامه واکسیناسیون: هر کسی که برنامه واکسیناسیون دوران کودکی یا بزرگسالان را انجام نداده باشد، در خطر ابتلا به بیماری است.
- سن: بیشتر موارد بیماری مننژیت ویروسی در کودکان کمتر از 5 سال رخ می دهد. نوع باکتریایی در افراد زیر 20 سال شایع است.
- زندگی در یک محیط شلوغ:
- دانشجویان دانشکده ساکن در خوابگاه ها
- پرسنل در پایگاه های نظامی
- کودکان در مدارس شبانه روزی
- مراکز مراقبت از کودک
بیشتر در معرض خطر بیماری هستند. به این دلیل است که باکتری توسط مسیر تنفسی پخش می شود و به سرعت شیوع پیدا می کند.
- بارداری: بارداری خطر ابتلا به بیماری با باکتری لیستریوز را افزایش می دهد. عفونت با باکتری لیستریوز خطر سقط جنین ، زایمان و زایمان زودرس را افزایش می دهد.
- سیستم ایمنی بدن ضعیف: افراد مبتلا به بیماری ایدز، دیابت مجبور به استفاده از داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی هستند. سایر عوامل مؤثر که سیستم ایمنی بدن شما ضعیف می کند بدن را مستعد به ابتلا به بیماری می کند. برداشتن طحال شما خطر ابتلا به بیماری را نیز افزایش می دهد. افراد بدون طحال باید به کمک واکسیناسیون خطر ابتلا را کاهش دهند.
عوارض بیماری مننژیت در کودکان
هرگاه کوچک ترین علائم نسبت به ابتلا فرزندتان به بیماری مشاهده کردید، باید سریعاً او را نزد پزشک ببرید. این کار باعث می شود که به سرعت اقدامات درمانی برای کودک شروع کنید.
چرا که درمان به موقع در این بیماری بسیار حائز اهمیت است. هر گونه تأخیر در درمان میتواند منجر به ناشنوایی، عقب ماندگی ذهنی و حتی مرگ در کودک شما بشود.
عوارض بیماری مننژیت در بزرگسالان
عوارض بیماری می تواند شدید باشد. هرچه دوره ابتلا به این بیماری را بدون درمان طولانی تر داشته باشد، خطر تشنج و آسیب عصبی دائمی از جمله:
- از دست دادن شنوایی
- مشکل حافظه
- ناتوانی های یادگیری
- ضربه مغزی
- مشکلات راه رفتن
- تشنج
- نارسایی کلیه
- شوکه شدن
- مرگ
با درمان سریع و به موقع، حتی بیماران مبتلا به مننژیت شدید هم می توانند کاملا بهبودی داشته باشند.
آیا بیماری مننژیت واگیردار است؟
از نظر واگیری و سرایت همچون بیماری‌هایی مانند آنفولانزا، پنومونی نیست. در هر صورت والدین برای احتیاط بیشتر باید از بوسیدن کودک پرهیز کنند. لوازم غذا خوردن و آشامیدنی مخصوص کودک داشته باشند.
تمام افراد خانواده کودک اصول بهداشتی را رعایت کنند. دست‌ها را مرتبا مخصوصا قبل از صرف مواد خوراکی به بشویند.
عامل شیوع بیماری مننژیت چیست؟
دلایل ابتلا به بیماری همچنین می تواند شامل موارد زیر شود:
- عفونت باکتریایی
- عفونت ویروسی
- عفونت قارچی و انگلی
- دلیل غیر عفونی مانند واکنشهای شیمیایی
- حساسیت به داروها
- برخی از انواع سرطان
- بیماریهای التهابی مانند سارکوئیدوز ناشی شود.
بیماری مننژیت چند نوع است؟
انواع بیماری شامل:
مننژیت باکتریایی
باکتری هایی که وارد جریان خون می شوند و به مغز و نخاع می رسند، باعث مننژیت حاد باکتریایی می شوند. اما همچنین می تواند باکتری ها مستقیماً به غشا مغز حمله کنند.
این ممکن است در اثر عفونت گوش یا سینوس، شکستگی جمجمه یا به ندرت بعد از برخی از جراحی ها ایجاد شود.
چندین گونه باکتری می تواند باعث مننژیت حاد باکتریایی شود:
- استرپتوکوک پنومونیه (پنوموکوک). این باکتری شایعترین علت مننژیت باکتریایی در نوزادان ، کودکان خردسال و بزرگسالان در ایالات متحده است. این بیماری معمولاً باعث عفونت ذات الریه یا گوش یا سینوس می شود. واکسن می تواند به جلوگیری از این عفونت کمک کند.
- Neisseria meningitidis (مننژوکوک). این باکتری یکی دیگر از دلایل اصلی مننژیت باکتریایی است. این باکتری ها معمولاً باعث عفونت تنفسی می شوند اما می توانند، هنگام ورود به جریان خون مننژیت ایجاد کنند. این یک عفونت بسیار مسری است که عمدتا نوجوانان و بزرگسالان را درگیر می کند. این بیماری ممکن است باعث همه گیری های محلی در خوابگاه های دانشکده ها ، مدارس شبانه روزی و پایگاه های نظامی شود. واکسن می تواند به جلوگیری از عفونت کمک کند.
- Haemophilus آنفلوانزا (خونساز). Haemophilus آنفلوانزا نوع (Hib) باکتری یکی از دلایل اصلی مننژیت باکتریایی در کودکان بود. اما واکسنهای جدید Hib باعث کاهش چشمگیر تعداد موارد این نوع مننژیت شده است.
- لیستریا مونوسیتوژنز (لیستریا). این باکتری ها را می توان در پنیر، هات داگ و گوشت مشاهده کرد. در بین زنان باردار، نوزادان، افراد مسن و افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف بیشتر شایع می باشد. لیستریا می تواند از سد جفت عبور کند و عفونت در اواخر بارداری ممکن است برای کودک کشنده باشد.
مننژیت ویروسی
مننژیت ویروسی معمولاً خفیف است و اغلب با مراقبت های پزشکی به راحتی درمان می شود. ویروس هایی مانند ویروس تبخال، ویروس اوریون، ویروس رود نیل و سایر موارد نیز می توانند باعث مننژیت شوند.
مننژیت مزمن
برخی قارچ ها و مایکوباکتریوم توبرکلوزیس که به غشا اطراف مغز شما حمله می کنند باعث مننژیت مزمن می شوند. بیماری مزمن بیش از دو هفته یا بیشتر ایجاد می شود.
علائم و نشانه های بیماری مزمن سردرد، تب، استفراغ و تیرگی ذهنی، ممکن است مشابه علائم مننژیت حاد است.
مننژیت قارچی
مننژیت قارچی نسبتاً نادر است و باعث بروز بیماری مزمن می شود. ممکن است شبیه بیماری مننژیت حاد باکتریایی هم باشد. مننژیت قارچی از فرد به فرد دیگر قابل انتقال نیست.
مننژیت کریپتوکوکی نوعی بیماری قارچی است که افراد مبتلا به نقص ایمنی مانند ایدز ممکن است دچار شوند. اگر با داروی ضد قارچ درمان نشود، خطرناک است.
آیا مننژیت قابل درمان است؟
درمان بیماری مننژیت با توجه به علت بیماری شما تعیین می گردد:
- مننژیت باکتریایی نیاز به بستری فوری دارد. تشخیص زودرس و درمان از آسیب مغزی و مرگ جلوگیری می کند. نوع باکتریایی با آنتی بیوتیک داخل وریدی درمان می شود. هیچ آنتی بیوتیک خاصی برای مننژیت باکتریایی وجود ندارد. بستگی به باکتریهای موجود دارد.
- مننژیت قارچی با داروی ضد قارچی درمان می شود.
- مننژیت انگلی ممکن است شامل معالجه فقط علائم یا تلاش برای درمان مستقیم عفونت باشد. بسته به علت ، ممکن است این نوع بدون درمان آنتی بیوتیکی بهتر شود. اگر بدتر شود ، پزشک ممکن است سعی کند خود عفونت را درمان کند.
- مننژیت ویروسی ممکن است به تنهایی برطرف شود ، اما برخی از دلایل مننژیت ویروسی با داروهای ضد ویروسی داخل وریدی درمان می شوند.
چه زمانی به پزشک باید مراجعه کرد؟
اگر علائم بیماری مننژیت در شما یا شخصی ازخانواده تان ظاهر شد، مانند:
- تب
- سردرد شدید و بی امان
- گیجی
- استفراغ
- گرفتگی گردن
بیماری مننژیت باکتریایی بسیار تهدید کننده است و ممکن است طی چند روز بدون درمان سریع آنتی بیوتیک کشنده باشد. تأخیر در درمان خطر آسیب دائمی مغز یا خطر مرگ را افزایش می دهد.
بنابراین بعد از اینکه علائم مشاهده شد حتما به پزشک مراجعه نمایید. برای جلوگیری از ابتلا به عفونت ممکن است نیاز به مصرف دارو و آنتی بیوتیک باشد.
راه های تشخیص بیماری مننژیت
پزشک با معاینه ضربان قلب، تب، تغییر در وضعیت ذهنی، خشک شدن گردن می تواند بررسی اولیه را داشته باشد. در مرحله بعد اگر پزشک تشخیص دهد که فرد به بیماری مبتلا شده است، توصیه به آزمایش می کند. آزمایش مایع نخاعی و آزمایش ها همچون کشت خون، عکس قفسه سینه و عکس از سر راههای تشخیص است.
درمان دارویی بیماری مننژیت
- برای بیماری مننژیت باکتریایی، آنتی بیوتیک تجویز می شود. نوع آنتی بیوتیک بستگی به نوع باکتری دارد که باعث عفونت شده است.
- بیماران مبتلا به مننژیت ویروسی، نیاز به آنتی بیوتیک ندارد.به خودی خود، با رعایت نکات بهداشتی بعد از 7 تا 10 روز بهبود می یابند.
- بیماران مبتلا به مننژیت قارچی، داروهای ضد قارچ مثل کوتریموکسازول و … با دوز بالا دریافت می کنند.
- افراد با سیستم ایمنی ضعیف، مانند بیماران ایدزی، دیابتی و یا سرطانی، غالبا نیاز به درمان طولانی تری دارند.
- دیگر داروها و مایعات داخل وریدی درمان کننده، برای علائمی مثل ورم مغز، شوک و تشنج می باشد.
- برخی از بیماران با توجه به شدت بیماری و نیاز به دریافت داروها، باید در بیمارستان بستری شوند.
درمان بیماری مننژیت چه مدت است؟
برای درمان در ابتدا یک دوره آنتی بیوتیک با دوز بالا تجویز می شود. پزشک حتی قبل از دریافت نتایج آزمایش بلافاصله دوره درمان توسط آنتی بیوتیک آغاز می کند. اگر نوع بیماری مننژیت ویروسی باشد می توان مصرف آنتی بیوتیک را قطع کرد.
در این صورت هیچ درمانی به جز داروی مسکن لازم نیست. دوره درمان مننژیت ویروسی، معمولا بین 5 الی 14 روز بهبود می یابد. در صورتی که نوع مننژیت میکروبی باشد مصرف آنتی بیوتیک ادامه می یابد.
ممکن است به کودک داروهای تزریقی داده شود و اگر تشنج داشته باشد داروهای ضد تشنج تجویز شود. درمان با آنتی بیوتیک معمولا 10 روز ادامه می یابد.
روش های پیشگیری از ابتلا به بیماری مننژیت
باکتری ها یا ویروس های متداول که باعث ایجاد این بیماری می شوند ، می توانند از طریق سرفه ، عطسه ، بوسه یا اشتراک وسایل غذاخوری ، مسواک یا سیگار پخش شوند.
مراحل ذیل می تواند به پیشگیری از بیماری مننژیت کمک کند:
- دستان خود را بشویید: شستن دقیق دست ها به جلوگیری از شیوع میکروب ها کمک می کند. به کودکان بیاموزید که اغلب به خصوص قبل از غذا و بعد از استفاده از توالت دست خود را بشویند.
- نکات بهداشتی خوب را رعایت کنید: نوشیدنی ها، غذاها، نی ها، ظروف غذاخوری و لوازم شخصی خود را با دیگران به اشتراک نگذارید. به کودکان و نوجوانان آموزش دهید که از اشتراک گذاری این موارد نیز پرهیز کنند.
- بدن خود را در شرایط سالم نگه دارید: استراحت کافی، ورزش منظم را مرتب داشته باشید. داشتن یک رژیم غذایی سالم با مقدار زیادی میوه، سبزیجات و غلات کامل، سیستم ایمنی بدن خود را بهبود دهید.
- دهان خود را بپوشانید: در زمان سرفه یا عطسه، حتماً دهان و بینی خود را بپوشانید.
- اگر باردار هستید، مراقب غذا باشید: گوشت را خوب بپزید. پنیرهایی را که با شیر پاستوریزه تهیه شده اند را استفاده کنید.
روش های پیشگیری از ابتلا به بیماری مننژیت در کودکان
به طور کاملا قطعی نمی‌توان از این بیماری پیشگیری کرد ولی برخی اقدامات در این زمینه بازدارنده هستند. مهم‌ترین کاری که می‌توانید انجام دهید این است که کودکانتان را بر علیه این بیماری واکسینه کنید.
زیرا عامل به وجود آورنده این بیماری اغلب باکتری‌ها و ویروس‌هایی هستند. این عوامل از سد خونی مغزی عبور کرده و سبب التهاب پرده و غشا مغز و نخاع می‌شوند.
واکسیناسیون
- در برنامه رایج واکسیناسیون، واکسن هموفیلوس آنفولانزا تیپ B یا بیماری Hib وجود دارد. این واکسن باعث کاهش بیماری در کودکان می شود. این واکسن در 2 و 4 و 6 ماهگی تزریق میشود و دوز آخر آن نیز پیش از 18-12 ماهگی زده میشود.
- برای دفع بیماری مننژیت با باکتری پنوموکوک که خیلی خطرناک و کشنده است. واکسن دیگری نیز وجود دارد.
- برای باکتری نایسریا مننژیتایدیس، که یکی از عوامل بیماری است واکسن وجود دارد. که این باکتری یک عامل شایع، در بروز این بیماری است. البته این واکسن معمولاً برای بچه‌های 12-11 سال استفاده میشود. به استثنا هم در منطقه ای امکان ابتلا به این بیماری زیاد است، برای کودکان کوچکتر هم استفاده می شود.
سوالات متداول
بیماری مننژیت باکتریایی کشنده است. نیاز به بستری کردن فوری در بیمارستان دارد. زمانی که باکتری وارد خون می شود، باعث تخریب عروق خونی می گردد.
تخریب عروق خونی موجب خونریزی در پوست و اندام های داخلی می گردد. در موارد غیر کشنده، معلولیت دائمی می دهد و شامل قطع عضو و یا زخم شدید می باشد.
