بیماری هاری قابل درمان یا کشنده است؟

بیماری هاری یا rabies در لاتین به معنی « دیوانگی» نام یک بیماری بسیار خطرناک و کشنده مشترک میان انسان و حیوان است که تقریبا 5000 سال است که توسط بشر شناخته شده است. این بیماری معمولاً در اثر گَزِش حیوان آلوده به هاری ایجاد می شود. طبق آمار، بیش از 98٪ از کل مرگ و میرهای هاری انسانی، ناشی از گزش سگ هایی است که مبتلا به این بیماری بوده اند.

هاری در سراسر جهان شیوع دارد و می تواند همه پستانداران از جمله انسان را آلوده کند. ویروس هاری باعث آلودگی سیستم عصبی مرکزی شده و با ایجاد یک اختلال عصبی، با علائم کلینیکی هولناک نمایان می شود .در واقع این ویروس سیستم عصبی مرکزی پستانداران را آلوده کرده و باعث ایجاد بیماری در مغز و نهایتا مرگ می شود.

هر ساله اکثریت قریب به اتفاق موارد هاری که به مراکز کنترل و پیشگیری بیماری ها  گزارش می شوند از طریق حیوانات وحشی مانند خفاش ها، سگ ها، راکون ها، اسکون ها، روباه­ ها و… آلوده شده اند، اما می توان گفت که هر پستانداری می تواند بطور بالقوه ناقل این بیماری باشد. هاری یک بیماری ویروسی قابل پیشگیری است که کمک های پزشکی به موقع می تواند مانع از پیشروی و در نهایت درمان آن گردد.

بیماری هاری چگونه است؟

بعد از گزیده شدن توسط یک جانور مبتلا به بیماری هاری ، ویروس پیش از ایجاد هر نوع علائمی در بدن باید از طریق رگ های خونی به مغز منتقل شود. این دوره زمانی را (از زمان آلوده شدن به ویروس هاری تا بروز علائم) اصطلاحا، “دوره جوجه کشی” می نامند و ممکن است از هفته ها تا ماه ها ادامه داشته باشد. “دوره جوجه کشی” ممکن است بسته به محل گزیده شدن (فاصله ای که محل گزش تا مغز دارد)، نوع ویروس هاری و… متفاوت باشد.

اولین علائم بیماری هاری ممکن است بسیار شبیه به علائم آنفولانزا شامل ضعف عمومی یا ناراحتی جسمی، تب و سردرد باشد. این علائم ممکن است روزها ادامه داشته باشد. همچنین ممکن است سوزش و ناراحتی یا احساس خارش در محل گزیده شدن بوجود بیاید که طی چند روز به سمت علائم حاد اختلال عملکرد مغزی، اضطراب، گیجی و آشفتگی پیش رود. با پیشرفت بیماری، فرد ممکن است هذیان، رفتار غیرطبیعی، توهم، هیدروفوبیا (ترس از آب) و بی خوابی را تجربه کند.

دوره حاد بیماری به طور معمول از 2 تا 10 روز طول می کشد. هنگامی که علائم بالینی بروز هاری ظاهر می شود ، بیماری هاری تقریباً به مرضی کشنده تبدیل شده و معمولا کار درمانی بر روی بیمار، نوعی درمان حمایتی برای کاهش علائم و تخفیف درد و عذاب ناشی از بروز علائم حاد می باشد. تا به امروز تعداد بسیار اندکی نمونه بهبود یافته انسان از بیماری هاری، بعد از بروز علائم حاد بالینی ثبت شده است.

 عامل بیماری هاری چیست؟

عامل بیماری هاری «رهابدو ویروس» نام دارد که تقریباً دارای 180 نانومتر طول و 75 نانومتر عرض می باشد. ژنوم هاری پنج پروتئین را رمزگذاری می کند: نوکلوپروتئین (N) ، فسفوپروتئین (P) ، پروتئین ماتریس (M) ، گلیکوپروتئین (G) و پلیمراز (L). «رهابدوویروسس» دارای دو مؤلفه ساختاری اصلی است: یک هسته ribonucleoprotein مارپیچی (RNP) و یک غشای اطراف آن.

درRNP ، RNA ژنومی توسط «نوکلئوپروتئین» کاملا سخت می شود. دو پروتئین ویروسی دیگر، «فسفوپروتئین» و پروتئین بزرگ (پروتئین L یا پلیمراز) با RNP همراه هستند. «گلیکو پروتئین» تقریباً دارای 400 تیغه “تریمری” است که محکم روی سطح ویروس چسبیده اند. پروتئین M همراه با غشاء و RNP است و ممکن است پروتئین اصلی ترکیبی از “رهابدو ویروس” باشد.

چرا بیماری هاری مهم است؟

هاری بطور بالقوه از طریق هر حیوانی قابل انتقال می باشد. اغلب اوقات این پرسش مطرح می شود که چرا باید فقط حیوانات خانگی در برابر بیماری هاری واکسینه شوند. افرادی که در این زمینه دانش چندانی ندارند تصور می کنند که راه جلوگیری از این ویروس همین است.

تصور عموم مردم بر این است که در هر منطقه ای از جهان نوع خاصی از حیوانات انتقال دهنده بیماری هاری هستند، پس می توان گفت که هر پستانداری یک تهدید بالقوه محسوب می شود. از جمله روباه ، خفاش، راکون و… .

هاری نوعی بیماری کشنده است و از همین رو باید آن را بسیار جدی بگیریم. هزینه های درمان و پیشگیری آن بسیار بالاست. این بیماری در سراسر جهان و در هر نقطه ای دیده می شود. به همین دلیل سالانه میلیون ها دلار صرف تولید انبوه واکسن و سایر داروهایی می شود که برای درمان و جلوگیری از این بیماری تولید می شود.

علاوه بر خسارت های جانی برای انسان، بیماری هاری می تواند خسارات های زیادی بر دام ها و سایر حیوانات اهلی وارد کرده و منجر به مرگ و میر در گاو و گوسفند و سایر حیوانات دامی شود. از این منظر هاری تاثیر به سزایی در لطمات اقتصادی به دامداران دارد.

 مراحل و مکانیسم بیماری هاری چگونه است؟

هاری از جمله امراضی است که مراحل مختلفی دارد و اگر در همان اوایل آلودگی تشخیص داده نشود، عواقب جبران ناپذیری به همراه خواهد داشت. مراحل آن به قرار زیر است:

• میزبان توسط حیوان وحشی گاز گرفته می شود.
• ویروس هاری از طریق بزاق آلوده وارد زخم می شود.
• ویروس هاری از طریق اعصاب به نخاع و مغز می رسد. این روند تقریباً 3 تا 12 هفته طول می کشد. میزبان در این مدت هیچ نشانه ای از بیماری نشان نمی دهد.
• با رسیدن به مغز، ویروس هاری به سرعت تکثیر شده و به غدد بزاقی منتقل می شود. میزبان شروع به نشان دادن علائم بیماری می کند.
• فرد آلوده معمولاً طی 7 روز از بروز نشانه های اولیه بیماری جان خود را از دست می دهد.

علائم بیماری هاری در انسان

مهم ترین نشانه هایی که فرد بیمار می تواند از ظهور آنها به آلودگی خود مشکوک شود عبارتند از:

• تب
• سر درد
• بدن درد
• سوزش در ناحیه گاز گرفتگی
• سرفه
• احساس خستگی مفرط
• احساس تهوع
• کاهش اشتها
• گلو درد

طبق تحقیقات به عمل آمده، تمام این علائم و یا برخی از آنها می توانند چند روز و یا چند هفته بعد از آلودگی به ویروس هاری نمایان شوند. به همین دلیل فردی که در معرض حمله و گاز گرفتگی سگ قرار گرفته نبایستی این علائم را نادیده بگیرد. یکی از عجیب ترین علائمی که بیماران تجربه می کنند ترس آنها از نور و آب است. گویی نشانه های حیات برای افراد آلوده به ویروس همچون تهدیدی جدی عمل می کند و آنها را به اضطراب می اندازد.

عوارض بیماری در انسان

اما مرحله نهایی بیماری هاری که با عنوان ” دوره حاد بیماری عصبی” شناخته می شود، ویروس سیستم عصبی فرد را آلوده ساخته و منجر به بروز عارضه های حاد زیر می شود:

• اضطراب
• رفتار خشونت آمیز
• افسرده­گی و توهم
• هیدروفوبیا (ترس از آب)
• نقص تکلم یا مشکل در حرف زدن
• فلج شدن فک و دهان
• اختلال در بلع (نقص در خوردن و قورت دادن)
• حرکات ناخواسته و غیر طبیعی عضله دیافراگم
• دوبینی
• مشلات تنفسی
• ایست قلبی

علائم بیماری هاری در حیوانات

برای اینکه بتوانیم در مراحل اولیه مانع پیشرفت این بیماری شده و آن را درمان کنیم، بسیار ضروری است که بدانیم بیماری هاری در حیوانات چه علائمی دارد. در واقع زمانی که ما بتوانیم بیماری را در یک حیوان تشخیص دهیم، در صورت گزیده شدن توسط حیوان، سریع تر از بروز علائم و پیشرفت بیماری در خود جلو گیری کنیم.

حیواناتی که به هاری مبتلا شده باشند، دچار تغییر در رفتار شده و بیمار به نظر می رسند. در آنها حالتی از فلج عمومی دیده می شود. حیوان به شدت تحریک پذیر بوده و تمایل زیادی به گاز گرفتن هر چیزی دارد. به علاوه ترشحات بزاق دهان او نیز بسیار زیاد می شود.

عوارض بیماری هاری در حیوانات

وقتی بیماری در حیوان مورد نظر به مرحله پیشرفته خود می رسد، حیوان دچار گیجی و منگی شدیدی شده، تلو  تلو می خورد و روی زمین می افتد. اگر با دقت به حیوان مبتلا نگاه کنیم می فهمیم که فک پایین حیوان دچار فلج و قفل شده گی شده است. این یکی از علائم مهم هشدار دهنده پیشرفته شدن بیماری هاری در حیوان است. در این مرحله باید حیوان را به سرعت به مراکز درمانی منتقل کرد.

آیا بیماری هاری کشنده است؟

بیماری هاری جزء آن دسته از بیماری هایی قرار می گیرد که می تواند به سرعت و سهولت به انسان منتقل شده و او را آلوده کند. طبق یافته های پزشکی هاری یک بیماری کشنده محسوب می شود و در صورت بروز علائم حاد، فرد مبتلا شانسی برای زنده ماندن نخواهد داشت. از آنجا که بیماری هاری، از شیوع بالایی در جهان برخوردار است ( این آمار در کشور ما نیز بالاست و درصد پراکندگی آن در همه شهرها وجود دارد) خسارات جانی و مالی سنگینی را  به کشور ها تحمیل می کند. به همین دلیل دولت ها برای مقابله با این بیماری کشنده و خطرناک، هر ساله سرمایه زیادی مصرف می کنند. طبق آمار های «سازمان بهداشت جهانی» در هر یک ساعت 5 انسان بر اثر ابتلای به بیماری هاری جان خود را از دست می دهند.

راه های انتقال بیماری هاری

ویروس هاری می تواند به شیوه های مختلفی زیر وارد بدن انسان یا حیوان شود:

• از طریق چنگال حیوان مبتلا و خراش پوست.
• از طریق گاز گرفته شدن توسط حیوان مبتلا (شایع ترین راه)
• از طریق لیسیدن زخم بواسطه حیوانی که مبتلا به هاری است.
• از طریق چشم، دهان و مخاط بینی و آلوده شدن این اعضاء به ویروس.
• از طریق تنفس هوای آلوده به ذرات معلق ویروس در هوا. (مثل تنفس هوای غارهایی که در آنها خفاش های مبتلا به هاری وجود دارند)
• از طریق دستگاه گوارش
• از طریق جفت گیری ( بسیار بعید اما ممکن است)

خطرات بیماری مشترک حیوانات خانگی و انسان

بیماری های مشترک میان انسان و حیوانات تأثیر چشم گیری بر سلامت مواد غذایی، تجارت جهانی و مشخصا بر سلامت و بهزیستی انسان در هر نقطه ای از جهان دارد. شیوع این بیماری ها توجه افرادی را که در بخش های کشاورزی، صنایع غذایی، آژانس های نظارتی و… فعال هستند را به خود جلب کرده است.

در بعضی از کشورها، همچنان به طور جدی خطر ابتلا به بیماری های «زئونوتیک» شناخته شده و قابل پیشگیری از قبیل “هاری”، “تب مالت”، “لیشمانیوز” و “اکینوکوکوز / هیداتیدوز” وجود دارد. پس ناگفته پیداست که باید با مخاطرات این قسم امراض بطور جدی مقابله کرد. چراکه آنها با احتمال مرگ و میر بالایی که دارند، عوارض و اثرات مخربی از خود بر جای می گذارند.

پس کشاورزان و دامداران باید نسبت به این خطرات از آگاهی بالایی برخوردار بوده و برای مقابله با آنها برنامه های مدونی را عملی کنند. کشاورزان به عنوان اولین و شاید مهمترین حلقه زنجیره تامین مواد غذایی، باید برای مقابله با اثرات مخرب بیماری های مشترک میان انسان و حیوانات، مهارت های اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی خود را ارتقاء داده و با افزایش سطح  دانش و مهارت های خود از بروز این بیماری ها پیشگیری کنند.

تشخیص بیماری هاری و اقدامات لازم

افرادي که مورد گاز گرفتگی حیوانات قرار می گیرند باید در اسرع وقت به مراکز درمان مراجعه کرده و تحت مراقبت های درمانی قرار گیرند. از جمله اقدامات اولیه موثر عبارتند از :

• زدودن و خارج ساختن ویروس هاري از محل زخم: مهم ترین قسمت پیشگیري از هاري همین نکته است. براي این کار باید لابه لاي زخم را با آب و صابون حداقل به مدت 15 دقیقه شستشو دهید.
• خارج کردن کف صابون از لابلاي زخم: با استفاده از شیلنگ آب  و برس این کار را انجام دهید. باقی ماندن صابون، برخی مواد ضد عفونی کننده را خنثی می کند.
• قطع کامل قسمت هاي له شده.
• ضد عفونی زخم با الکل ۷۰ درصد و یا محلول بتادین 1% یا سایر مواد ضد عفونی کننده.
• زخم حیوان گزیدگی را نباید بخیه زد، چون ویروس بی هوازي بوده و در مقابل نور و اکسیژن هوا خاصیت حیاتی خود را از دست می دهد. زخم هایی که شریان هاي اصلی خونریزي دارند را استثنائاً می توان بخیه زد. باید مقداري سرم ضد هاري در داخل زخم انفیلتره نمود.

• تزریق سرم ضد هاري: با توجه به شرایط حیوان گزنده و عمق و وسعت زخم انجام می گیرد.
• تزریق واکسن ضد هاري: در پنج نوبت انجام می گیرد.
• تزریق سرم و واکسن ضد کزاز با توجه به سابقه واکسیناسیون کزاز در فرد انجام می گیرد.
• آنتی بیوتیک تراپی: به منظور پیشگیري از عفونت هاي ثانویه به مدت 7 تا 10 روز.
• تحت مراقبت قرار دادن حیوان مهاجم: اگر حیوان سگ یا گربه است به مدت 10 روز تحت مراقبت قرار می گیرد. اگر حیوان تلف شد و یا علایم هاري در آن بروز کرد واکسیناسیون تا آخر ادامه می یابد. اگر سالم بود حیوان هار نبوده و ادامه واکسیناسیون لازم نیست.

بهترین زمان تزریق واکسن هاری

در صورت گزیده شدن توسط یک حیوان ابتدا به مراکز درمانی مراجعه کنید تا آزمایش های مورد نظر برای تشخیص آلودگی انجام  شود. این آزمایش ها (آزمایش GIR (محل گزیده گی را مورد بررسی قرار داده تا وجود یا عدم وجود ویروس را تشخیص دهد. پس از تشخیص و تایید وجود ویروس هاری، فرایند واکسناسیون هاری انجام می گیرد که در یک برهه زمانی دو هفته ای در ۴ مرحله انجام خواهد گرفت. می توان گفت که بهترین زمان تزریق واکسن هاری پیش از بروز علائم آن است. افرادی که توسط حیوانی هار گزیده شده اند بلافاصله بعد از آزمایش GIR واکسن دریافت می کنند.

آیا بیماری هاری قابل درمان است؟

هاری یک بیماری کشنده است و همانطور که گفته شد، افراد بسیار کمی هستند که بعد از بروز علائم بالینی و رسیدن ویروس به سیستم عصبی و آلوده کردن آن، جانم سالم به در برده باشند. پس این ویروس را باید جدی گرفت و برای جلوگیری از بروز علائم بالینی و مرگ هر کاری که می توان انجام داد.

روش های پیشگیری از ابتلا به هاری

برای پیشگیری از بروز علائم بالینی باید تمام موارد مشکوک به بیماری هاری واکسینه و درمان شوند. پروتوکل های سازمان بهداشت جهانی برای پیشگیری و درمان هاری (PEP) شامل درمان زخم و محل گزش، استفاده از واکسن هاری بر اساس توصیه ها و در صورت لزوم تجویز «ایمونوگلوبولین» خون است.

سوالات متداول درباره بیماری هاری

در این بخش سعی کردیم تا به تعدادی از پرسش های رایج شما در خصوص بیماری هاری پاسخ کوتاه و مفید دهیم.

بیماری چگونه منتقل می شود؟

این بیماری معمولاً در اثر گَزِش حیوان آلوده به هاری ایجاد می شود. ویروس از طریق زخم، مخاط، تنفس هوای آلوده به عامل هاری و پیوند اعضا فرد آلوده می تواند به بدن فرد سالم راه پیدا کند.

چه حیواناتی بیماری هاری دارند؟

هاری را بیشتر باید بیماری حیوانات دانست. بسیاری از حیوانات وحشی مانند راسو، راکون، سگ، گربه، گرگ صحرایی، خفاش ها، اسکون ها، روباه ­ها و… می تواند به هاری مبتلا شوند.

آیا بیماری هاری از انسان به انسان منتقل میشود؟

امکان انتقال بیماری هاری از انسان به انسان به هیچ وجه بعید نیست. لذا در هنگام نگهداري و پرستاري از شخص مبتلا به هاری باید کلیه جوانب احتیاط را رعایت کرد و ضمن استفاده از وسایل حفاظتی کامل، وسایل بیمار با دقت ضد عفونی شود.