بیماری سل چیست و چگونه به وجود می آید؟

صدها سال پیش بیماری سل یکی از علل اصلی مرگ و میرها به شمار می آمد. نام سل وحشت به دل مردم می انداخت. قدمت این بیماری به دوران نوسنگی باز می گردد. چیزی حدود هزار سال پیش! از آن زمان های دور تا به امروز سل قربانی های زیادی گرفته است.

هر چند با کشف آنتی بیوتیک ها و واکسن این بیماری، تحول بزرگی در درمان آن ایجاد شد. اما همچنان طبق آمار سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۸ حدود ده میلیون نفر به این بیماری ابتلا پیدا کردند و از این آمار حدود ۱.۵ میلیون نفر جان خود را از دست داده اند.

آگاهی از راه های پیشگیری و درمان بیماری سل نقش مهمی در مبارزه با آن ایفا می کند. تیم متخصصان کافه نبض در این مقاله از این بیماری خطرناک برای شما بیشتر میگویند. با ما همراه باشید تا با این بیماری بیشتر آشنا شویم.

بیماری سل چگونه است؟

سل یا (Tuberculosis) یک بیماری باکتریایی خطرناک است که ریه ها را مورد هدف قرار داده و موجب بروز علائم بسیار ناخوشایندی در فرد بیمار می شود. علاوه بر ریه ها ممکن است بخش های دیگر بدن نظیر گره های لنفاوی، کلیه ها، استخوان ها و مفاصل هم درگیر بیماری شوند.

امروزه دیگر سل تا حد زیادی قابل درمان و پیشگیری است. اگر درمان به خوبی صورت نگیرید این ناخوشی می تواند کشنده باشد. افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، به خصوص بیماران اچ آی وی مثبت بیشتر در معرض ابتلا به سل هستند. چراکه سیستم ایمنی نقش اصلی مبارزه با میکروب سل را بر عهده دارد. این بیماری قابل سرایت است.

شایان ذکر است که این بیماری تنها گیربان انسان را نگرفته و بسیاری از حیوانات را نیز مبتلا می کند. سل حیوانات یکی از دلایل رایج مرگ و میر در باغ وحش هاست. سل دامی به ویژه در گاو و بز دیده می شود. احتمال انتقال از حیوان به انسان وجود دارد.

عامل بیماری سل چیست؟

مایکوباکتریوم توبرکلوزیس نام باکتری مخوفی می باشد که به عنوان عامل بیماری سل شناخته شده است. نخستین بار رابرت کخ بود که باسیل سل را شناسایی کرد و گام بزرگی در راه درمان این بیماری کشنده برداشت. از همین روی به این باکتری، باسیل کخ هم می گویند. این عامل بیماری زا، نوعی باکتری هوازی است که در حضور اکسیژن به حیات خود ادامه می دهد. این میکروب عموما به ریه ها حمله می کند اما ممکن است به سایر قسمت های بدن هم آسیب وارد کند.

علائم بیماری سل

اگر باکتری دخیل در بیماری سل به ریه ها حمله کره باشد علائم زیر پدیدار می شود:

• سرفه مداوم (معمولا تا سه هفته یا بیشتر به طول می انجامد)
• خلط که ممکن است در آن خون نیز دیده شود
• کم شدن اشتها
• تورم گردن
• تب
• عرق شبانه
• درد قفسه سینه
• خستگی مزمن
• از دست دادن وزن

در صورت مشاهده این علائم حتما به پزشک و یا مرکز بهداشت نزدیک به محل زندگی خود مراجعه نمایید تا با دادن تست از وضعیت سلامتی خود با خبر شوید.

بیماری سل چند نوع است؟

توجه داشته باشید که فرد می تواند باکتری عامل سل را در درون بدن خود داشته باشد، اما علائمی نشان ندهد. در این حالت فرد دارای عفونت سل بوده اما بیماری در بدن او فعال نشده است. به این حالت سل نهفته می گویند که خطر انتقال وجود ندارد، اما بیمار باید پروسه درمان را انجام دهد. جالب است بدانید که حدود یک چهارم جهان مبتلا به سل نهفته هستند.

اگر سیستم دفاعی بدن قادر به مقابله با عامل سل نباشد، بیماری فعال شده و علائم بروز پیدا می کنند. به این حالت سل فعال می گویند که احتمال انتقال بیماری از بیمار به فرد دیگر وجود دارد.

در نوعی دیگر از این بیماری که نادر هم به حساب می آید، باکتری سل به جریان خون راه پیدا می کند و به سرعت در سرتاسر بدن پخش می شود. این نوع که سل میلیاری یا ارزنی نام دارد بسیار کشنده می باشد.

سل از چه طریقی وارد بدن می شود؟

عفونت سل زمانی وارد بدن می شود که قطرات حاوی باسیل های آن از طریق هوا به دستگاه تنفسی راه پیدا کنند. این باسیل ها توسط ماکروفاژهای مستقر در آلوئول ها (کیسه های هوا) خورده می شوند. به این طریق اکثر آنها از بین رفته یا مهار می شوند. اما اگر این باسیل ها زنده بمانند، از طریق مجاری لنفاوی و یا جریان خون به سایر اندام ها و بافت های دورتر بدن می رسند. در حقیقت اگر سیستم ایمنی قادر نباشد این باکتری ها را تحت کنترل خود بگیرد، باسیل ها شروع به تکثیر کرده و بدن را آلوده می کنند.

بیماری سل چگونه منتقل می شود؟

سل از طریق هوا وارد بدن شما می شود. وقتی قطرات تنفسی فرد مبتلا از طریق عطسه کردن، سرفه کردن و صحبت کردن به درون هوایی که تنفس می کنید راه یابد، احتمالا شما هم بیمار خواهید شد. هر چه غلظت قطرات تنفسی فرد بیمار در هوا بیشتر باشد، شانس ابتلا افزایش خواهد یافت.

سل از طریق، آب، غذا و گزش حشرات منتقل نمی شود. معمولا زمانی که نزدیک به فرد بیمار باشید در خطر آلوده شدن هستید. اگر فاصله شما دور باشد و مدت زمان زیادی در محل آلودگی قرار نگرفته باشید ریسک ابتلا بسیار پایینی خواهید داشت.

برای اطمینان در صورتی که خلط بیمار مبتلا روی سطحی ریخت با ماده ضدعفونی کننده مناسب همچون ساولن آن را پاک سازید. اما نیازی به جداسازی ظروف بیمار وجود ندارد.

علائم بیماری سل در کودکان و بزرگسالان

چنانچه باسیل های سل در بدن فعال شده و تکثیر پیدا کنند، علائم بیماری بروز پیدا خواهند کرد. تب و لرز، سرفه های خلط دار که در برخی موارد خون در آن دیده می شود، ضعف و کم اشتهایی از جمله مهم ترین علائم سل در کودکان و بزرگسالان است. بیماری سل در افراد زیر ۱۵ سال سل کودکان نام دارد. کودکان و بیماران مبتلا به نقص ایمنی در معرض خطر جدی تری هستند و احتمال وخامت پیدا کردن بیماری سل ریوی در بدن آنها بیشتر است.

عوارض بیماری سل

خوشبختانه در اکثر موارد بیماران مبتلا به سل که درمان شده اند، به عوارض طولانی مدت دچار نمی شوند. اما در برخی از موارد که بسیار هم کم پیش می آید، سرفه مزمن در اثر آسیب دیدگی لوله های تنفسی در فرد باقی می ماند. اما در صورتی که درمان سل به خوبی و به موقع انجام نپذیرد، عوارض زیر ممکن است در بدن فرد بیمار مشاهده شود:

• پلورزی (التهاب پرده جنب)
• پلورال افیوژن (تجمع مایع در فضای میان ریه‎ ها و حفره ی قفسه ی سینه)
• آمپیم (تجمع عفونت در یکی از حفرات فضای اطراف ریه ها)
• پنوموتوراکس (حضور هوا در فضای جنب)

آسپرژیلوما (تراکم توده قارچی در حفرات باقیمانده از بیماری سل)

• برونشیت
• برونشکتازی (سرفه های مزمن و خلط دار بر اثر بزرگ شدن راه های هوایی ریه)
• لارنژیت (التهاب حنجره)
• بیماری قلبی ناشی از مشکل ریوی
• درد ستون فقرات
• مشکلات مفاصل
• مشکلات کلیوی و کبدی

آیا بیماری سل درمان قطعی دارد؟

خوشبختانه بیماری سل در صورت تشخیص به موقع و دریافت داروهای مناسب، درمان پذیر می باشد. طول درمان سل ۶ تا ۹ ماه است. در این مدت از داروهای به خصوصی استفاده می کنند. تنها زمانی درمان این مریضی با مشکل مواجه می شود که بیمار به داروهای آن مقاومت داشته باشد. در غیر این صورت انجام توصیه های پزشکی و مصرف منظم و به موقع داروها سلامت را به شما باز خواهد گرداند.

درمان دارویی بیماری سل

آنتی بیوتیک ها سنگ بنای درمان دارویی سل محسوب می شوند و همچون معجزه ای ما را از شر باسیل های کشنده این بیماری خلاص می سازند. اگر سل نهفته داشته باشید یک یا دو دارو برای بهبودی شما کفایت خواهد کرد. اما در صورت ابتلا به سل فعال معمولا باید چهار دارو مصرف کنید. رایج ترین این داروها به قرار زیر می باشند.

• ایزونیازید (دارو مخصوص سل که از رشد باسیل ها جلوگیری به عمل می آورد)
• ریفامپین (نوعی آنتی بیوتیک موثر در درمان سل)
• اتامبوتول (نوعی آنتی بیوتیک که با ایجاد اختلال در تشکیل دیواره سلولی از رشد باسیل های سل جلوگیری به عمل می آورد)
• پیرازینامید (دارویی که در کنار سایر داروهای سل، موجب مرگ یا توقف رشد باکتری می گردد)

در صورتی که بیمار شرایطی خاص داشته باشد و یا به این داروها مقاوم شده باشد از دیگر آنتی بیوتیک ها استفاده می شود.

درمان گیاهی و سنتی بیماری سل

پیش از هر چیز این نکته را خاطر نشان کنیم که در صورت مشاهده علائم باید به مراکز درمانی مراجعه کرده و در صورت مثبت بودن تست، درمان دارویی دریافت کنید. بدون شک استفاده از درمان گیاهی و سنتی در کنار درمان اصلی می تواند به روند بهبود شما کمک کند. همچنین این درمان های خانگی و گیاهی تا حدود زیادی می توانند دردها و عوارض بیماری را کاهش دهند. رایج ترین درمان گیاهی سل استفاده از موارد زیر است:

• چای سبز
• سیر
• برگ درخت گز روغنی
• روغن میخک
• جینسینگ
• نعنا
• بادام زمینی
• گردو
• پرتقال
• موز
• اکالیپتوس
• بارهنگ

در کنار تمامی این درمان های دارویی و گیاهی سعی کنید تا محل استراحت بیمار آفتاب گیر باشد. چرا که نور آفتاب در روند بهبود بیماری سل مثمر ثمر است.

آیا بیماری سل قابل برگشت است؟

متاسفانه اگر شما موفق شوید و سل را شکست دهید امکان بازگشت بیماری وجود دارد. عود مجدد بیماری سل یکی از معضلات اساسی جوامعی است که همچنان آمار ابتلا بالایی دارند. داشتن بیماری های زمینه ای، اعتیاد، نقص سیستم ایمنی و سوتغذیه می تواند شرایط را برای عود مجدد فراهم سازد. بنابراین اگر قبلا به سل مبتلا شدید و بهبود یافتید و مجددا علائم آن را مشاهده کردید سریعا برای انجام تست به مراکز درمانی مراجعه نمایید.

سوالات متداول در رابطه با بیماری سل

در این بخش تلاش می کنیم تا به تعدادی از سوالات متداولی که ممکن است در خصوص بیماری سل برای شما پیش بیاید، پاسخ دهیم. فراموش نکنید که با آگاهی از بیماری سل نقش مهمی در پیشگیری و درمان آن ایفا خواهیم کرد.

چگونه از انتقال بیماری سل جلوگیری کنیم؟

مهم ترین اقدامی که در راستای انتقال و گسترش بیماری سل می توان انجام داد، تشخیص و درمان به موقع بیماران است. اگر علائم این مریضی در بدن شما ظهور پیدا کرد وقت را از دست ندهید و به سرعت به مرکز درمانی و یا بهداشتی نزدیک محل سکونت خود مراجعه کنید.

در صورت بیمار بودن مصرف آنتی بیوتیک ها تا اتمام دوره درمان ضرورت دارد. در مدت زمانی که درگیر این بیماری هستید سعی کنید از سالمندان، کودکان و افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند فاصله بگیرید. اطرافیان شما نباید در معرض قطرات تنفسی و خلط شما قرار بگیرند.

در برخی از کشورهایی که سل شیوع بیشتری دارد، واکسن آن به نوزادان زده می شود. این در حالی است که واکسن برای بزرگسالان اثر چندانی ندارد.

چه چیزی برای بیماری سل خوب است؟

استفاده از یک رژیم غذایی خوب در کنار داروهای شیمیایی و گیاهی، استراحت کافی و نور آفتاب می تواند به درمان هر چه سریعتر شما کمک کند.

مواد غذایی سرشار از ویتامین سی، آ و ای برای این مهم ضروری می باشند. پرتغال، کدو تنبل، هویج، گوجه فرنگی، مغزها، تخم مرغ و انبه از جمله این مواد غذایی هستند که بهتر است در رژیم غذایی شما قرار بگیرند. ماهی و روغن های گیاهی مانند روغن زیتون نیز توصیه می شود.

غذاهای نرمی مثل سوپ و آش که هم نرم بوده و هم حاوی سبزیجات و پروتئین هستند، انتخاب خوبی برای این بیماران محسوب  می شود.

اجتناب از مصرف بیش از اندازه نمک، ادویه جات و نوشیدنی های کافئین دار و همچنین دوری از مشروبات الکلی و دخانیات نیز موضوعی حائز اهمیت است که باید به آن توجه داشته باشید. در کنار استراحت، فعالیت بدنی کم شدت نیز می تواند مفید واقع شود.

بیماری سل چگونه تشخیص داده میشود؟

معمولا برای تشخیص بیماری سل، تست پوستی گرفته می شود. تست پوستی توبرکولین (تست مانتوّ) واکنش آنتی ژن ها در برابر عامل سل در زیر پوست رو مورد بررسی قرار می دهند. در صورتی که فرد بیمار باشد، پس از ۴۸ ساعت محل تزریق متورم شده و تست او مثبت اعلام می شود. معاینه توسط پزشک و عکس برداری اشعه ایکس از ریه نیز می تواند در تشخیص نهایی موثر واقع شود.