حصبه (تیفوئید) چیست و درمان آن چگونه است؟

حصبه یا تب تیفوئید یک بیماری واگیردار خطرناک است و در صورت مشاهده آن، اگر پروتوکل های بهداشتی به خوبی رعایت نشود به سرعت می تواند به یک پاندمی وحشتناک تبدیل شود. خوشبختانه امروزه این بیماری تا حدود زیادی درمان شده است.

از آنجا که مهمترین عوامل انتقال بیماری حصبه آب های آلوده می باشد، این بیماری کمتر در کشورهای توسعه یافته دیده می شود. حدود ۹۴ درصد از کل مواد بیماری در اروپا، آمریکا و استرالیا از شبه قاره هند و کشور های آسیایی وارد این کشور ها شده است. بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی بیش از ۹۰ درصد از کل مواد ابتلا به تب تیفوئید یا حصبه، در کشور های افریقایی و آسیایی (بخصوص مرکز و جنوب شرقی آسیا) وجود دارد.

در کشور ما نیز بیماری حصبه در تمامی فصول و در بیشتر مناطق به چشم می خورد. اما طبق آمار؛ در دهه گذشته استان های کرمانشاه، کردستان، لرستان و استان مرکزی شیوع بیشتری را گزارش کرده اند. سلام سنتر در این مقاله پزشکی درباره این بیماری بیشتر برای شما میگوید. با ما همراه باشید.

بیماری حصبه (تیفوئید) چیست؟

حصبه (تیفوئید) یا تب روده یک بیماری خطرناک است که توسط باکتری به نام «سالمونلا تیفی» ایجاد می شود بیماری حصبه تب بالا، خستگی، ضعف، دل درد، سردرد، بی اشتهایی و برخی اوقات التهابات پوستی و جوش های ریز قرمز رنگ در ناحیه شکم و گردن ایجاد می کند. در زبان فرانسه به این بیماری «جوشیدن روده» می گویند که اگر درمان نشود می تواند تا ۳۰ درصد از افراد مبتلا را به کام مرگ بکشاند. برخی از افرادی که به بیماری حصبه مبتلا هستند، می توانند «ناقل» این بیماری باشند و آن را به دیگران انتقال دهند.

عامل ایجاد کننده حصبه (تیفوئید) چیست؟

بیماری حصبه یک بیماری عفونی است که عموما بواسطه آب و غذای آلوده منتقل می شود. دانشمندان باکتری ای به نام Salmonella Typhis را عامل آن می دانند. مکانیسم عمل این باکتری بدین صورت است که پس از ورود به دستگاه گوارشی، با سوراخ کردن دیواره روده توسط سلول های بلعنده یا «ماکروفاژ» ها خورده می شوند و با مقاومت در برابر آنزیم هایی که ماکروفاژها برای حضم ویروس منتشر می کنند، درون آن باقی مانده و تکثیر می شوند. ویروس های تکثیر یافته ابتدا از طریق غدد لنفاوی  جذب و سپس با افزایش تکثیر، تمام بدن میزبان را آلوده می کنند.

عامل شیوع و انتقال حصبه چیست و در کدام مناطق بیشتر است؟

میکروب عامل حصبه از طریق مدفوع، ادرار و گاهی هم استفراغ بیماران به دیگران منتقل می شود. این باکتری در دستگاه گوارش و صفرا به شدت فعال است؛ به طور کلی می توان راه های سرایت این بیماری خطرناک را در دو دسته عمده جای داد:

• راه های سرایت مستقیم

این شکل از انتقال بیماری عموما از طریق آلوده شدن دست ها و اعضای بدن اتفاق می افتد. عموما پرستاران و مراقب های بیماران مبتلا به تب تیفوئید که در تماس مستقیم با اشیا آلوده بیماران مثل ملحفه ها، البسه و یا لگن بیمار قرار دارند در معرض آلوده شدن هستند.

به همین خاطر توصیه های بهداشتی موکدی وجود دارد مبنی بر شستن مداوم دست ها و لباس های افرادی که با بیماران مبتلا سر و کار دارند. میزان انتقال از این طریق به قدری زیاد است که عموما پزشکان، حصبه را «بیماری دست های آلوده» نام گذاری کرده اند.

• راه های سرایت غیر مستقیم

معمولا کفته شده که آب های آلوده بزرگرین منبع سرایت بیماری می باشند، آب های آلوده علاوه بر بیماری زایی مستقیم می توانند سبزیجات، میوه ها و همینطور بسیاری از آبزیان دریایی را نیز آلوده کنند.

علاوه بر اینها راه های دیگری نیز برای انتقال بیماری حصبه وجود دارد. از جمله آنها می توان به یخ های غیر بهداشتی، شیر و لبنیات که در معرض آب آلوده باشند، سبزیجات پرورش یافته با کود انسانی، برخی از حشرات از جمله مگس ها، آزمایشگاه های میکروب شناسی که بطور مستقیم با عفونت ها سروکار دارند، چاشنی های غذایی، تخم مرغ و سایر مواد غذایی اشاره کرد.

تفاوت تب حصبه (تیفوئید) با شبه حصبه چیست؟

تب شبه حصبه توسط باکتری متفاوتی ایجاد شده و در مقایسه با بیماری تب روده علائم خفیف تری را ایجاد می کند. در واقع حصبه و شبه حصبه از دسته بیماری های باکتریایی هستند که علت اصلی به وجود آمدنشان آلوده گی با باسیل های روده ای گونه «سالمونلا» است. راه ورود آنها به بدن انسان از طریق دستگاه گوارش بوده که پس از ورود موجب پیدایش بیماری هایی نظیر بیماری های زیر می شود:

• تب تیفوئید یا پاراتیفوئید یا همان بیماری های تب روده ای
• عفونت خونی با نام علمی«سپتی سمی»

نشانه های کلی مبتلایان به حصبه چیست؟

نشانه هایی کلی که در اکثر مبتلایان تب تیفوئید دیده می شود عبارت هستند از:

• تب بالا
• سردرد
• استفراغ و تهوع
• درد شدید عضلانی و گاهی درد مفاصل
•   دل درد و نفخ
• التهاب پوستی و جوش های قرمز رنگ بر روی پوست
• سرفه خشک
• احساس سرگیجه
• حالت منگی
• یبوست
• اسهال
• در موارد شدید خون ریزی روده و معده

علائم حصبه در کودکان

علائم حصبه در کودکان چندان تفاوتی با بزرگسالان ندارد. علائمی از قبیل تب بالای 40 درجه، سردرد های شدید، دل درد و معده درد،اسهال یا در مواقعی یبوست، جوش های قرمز رنگ روی سینه و شکم، که معمولا در دومین هفته از شروع بیماری نمایان می شوند.

از آنجا که سیستم دفاعی کودکان نسبت به بزرگسالان ضعیف تر است. توصیه می شود به محض مشاهده علائم اولیه بیماری، کودک را به نزدیک ترین مرکز درمانی برده و نسبت به درمان او اقدام کنیم.

در صورت درمان نشدن بیماری در اواخر هفته دوم و سوم نشانه هایی از خونریزی که بر اثر سوراخ شدن روده بوجود آمده دیده می شود.

در کودکان علائم بیماری چند روز پس از آغاز درمان کاهش پیدا می کند و در هفته سوم بیماری کاملا بهبود میابد.

علائم حصبه در بزرگسالان

بیماری تب تیفوئید یا حصبه معمولا به مرور شروع به نشان دادن علائم می کند. در هفته اول نشانه هایی از قبیل تب، سرگیجه، سردرد، گرفتگی عضلات،سرفه خشک، بی خوابی، خشگی دهان و یبوست و اسهال نمایان می شود که به مرور زمان این علائم شدت یافته و بیمار را درگیر می کند.

علائم خونریزی روده

اگر بیماری حصبه درمان نشود، تقریبا در هفته سوم بیماری موجب خون ریزی در روده می شود. علت آن این است که باکتری های سالمونلا تیفی که عامل بیماری هستند با آزاد کردن آندوتوکسین موجب سوراخ شدن دیواره های روده شده و منجر به خون ریزی روده می گردد.

عوارض بیماری حصبه چیست؟

بیماری تیفوئید عوارض زیادی از خود بر جای می گذارد  که خون ریزی روده، زردی، ورم کردن آپادندیس و کیسه صفرا،  مشکلات قلبی، آسیب به استخوان، مشکلات تنفسی، مننژیت، ناراحتی های پوستی و تورم مفاصل برخی از آنهاست.

آیا حصبه خطرناک و کشنده است؟

بیماری تب تیفوئید یا حصبه یک بیماری عفونی خطرناک محسوب می شود که در صورت درمان نشدن می تواند کشنده باشد. طبق آمار سازمان بهداشت جهانی که چند سال گذشته اعلام شد، در جهان چیزی حدود ۳۳ میلیون نفر به این بیماری مبتلا هستند که هر ساله غریب به 500 هزار نفر بر اثر این بیماری جان خود را از دست می دهند.

آیا حصبه درمان می شود؟

بیماری حصبه یک بیماری خطرناک و کشنده است. اما این بدان معنا نیست که بیماری غیر قابل درمان باشد. اگر درمان با آنتی بیوتیک مناسب و به موقع انجام شود میزان مرگ و میر تا حدود 90 درصد کاهش میابد.

بیماری حصبه عموما بوسیله «آزمایش ویدال» تشخیص داده می شود. پس از تشخیص قطعی بیماری با کنترل عوارض و استیبل شدن بیمار، درمان بوسیله آنتی بیوتیک آغاز شده و در مواردی که بیماری هنوز در مراحل اولیه است می توان عامل بیماری زا را از خون و مدفوع بیمار جدا کرد.

چطور تب را پایین بیاوریم؟

بهترین روش برای پایین آوردن تب و کاهش درجه حرارت بدن، استفاده از کمپرس آب سرد است. نوشیدن مایعات فراوان و مناسب نگه داشتن دمای محیط نیز موثر واقع می شود. حمام اب سرد به هیچ وجه توصیه نمی گردد.

درمان دارویی

در بیشتر موارد حصبه بوسیله آنتی بیوتیک ها درمان می شوند. برخی از موثرترین آنها عبارتند از:

• کلرامفنیل
• کوتریموکسازول
• آمپی سیلین
• آموکسی سیلین

در مواردی که مقاومت درمانی در برابر این آنتی بیوتیک ها وجود داشته باشد، باید بیمار را در مراکز درمانی بستری کرده و از داروهای نسل جدید مانند سفتریاکسون و سیپروفلوکسازین  استفاده کرد.

درمان های گیاهی و خانگی

 برخی از درمان های خانگی و داروهای گیاهی برای درمان تب تیفوئید عبارتند از:

• استفاده از کمپرس آب سرد برای کاهش تب
• نوشیدن آب زیاد (8 لیوان در روز)
• نوشیدن آب میوه تازه، آب نارگیل، چای گیاهی، سوپ و…
• ORS خانگی: یک دوم قاشق نمک را همراه با 6 قاشق شکر در 4 لیوان اب مخلوط کرده و به طور روزانه مصرف کنید
• یک دوم قاشق مربا خوری سرکه سیب و دو قاشق عسل را در یک لیوان آب مخلوط کرده و بنوشید ( یک هفته)
• خوردن ۲ حبه سیر تازه با معده خالی (روزانه و به مدت 1 هفته)
• استفاده از مخلوط برگ ریحان، زنجبیل، عسل و آب ( روزانه و تا زمان بهبود یافتن)
• جوشانده گل میخک میل کنید

بیماری حصبه چند روز طول میکشد؟

بطور کلی می توان روند ابتلا و پیشروی این بیماری را به چند دوره تقسیم کرد:

• دوره کمون یا نهفتگی: دوره نهفتگی بیماری حصبه از زمان ابتلا تا بروز علائم بالینی چیزی حدود ۴ تا ۷ روز است که در آن نشانه های اولیه بیماری (تب کم، سردرد خفیف، سرفه های خشک و گاها خون ریزی بینی) بروز می کند.
• دوره بروز علائم بالینی شدید: در هفته دوم بیماری که علائم شدت یافته و وخیم تر می شوند( تب بالای ۴۰ درجه، تعریق، هذیان بر اثر افزایش دمای بدن، نمایان شدن کهیر و جوش های قرمز رنگ بر روی دست، سینه و گردن، نفخ شکم و دل درد آزارنده، اسهال و یبوست، تورم طهال و… ).
• دوره خون ریزی و تب: در این دوره به علت آزاد شدن «آندوتوکسین» باکتری عامل حصبه جداره روده و معده پاره شده و این موجب خون ریزی در این نواحی می شود، در این دوره همچنین تب به شدت ادامه یافته و هذیان و خستگی شدید جسمی نیز بر آن افزوده می شود تا جایی که حتی بیمار قدرت باز کردن پلک خود را هم ندارد، چیزی که پزشکان از ان با عنوان «کُما بیداری» یاد می کنند. لازم به ذکر است بروز علائم در این دوره به قدری شدید است که میتواند منجر به مرگ برخی از افراد مبتلا گردد.
• دوره کاهش علائم: تقریبا در هفته چهارم است که از شدت تب کاسته می شود و دیگر علائم بهبود میابند.

روش های جلوگیری از مبتلا شدن به حصبه

برای جلوگیری از ابتلای حصبه لازم است به موارد زیادی در حوزه بهداشت فردی و عمومی توجه کرد که برخی از آنها به قرار زیر است:

• شستشوی مرتب دست ها با آب و صابون مخصوصا از استفاده از دستشویی
• تهیه غذای سالم برای کسانی که در مناطق پر خطر زندگی می کنند
• دفع صحیح زباله، فضولات و حفر استاندارد چاه فاضلاب با رعایت فاصله صحیح و بهداشتی
• دفع حشرات موذی با دفع درست زباله ها و نخاله ها
• تهیه، نگهداری و مصرف صحیح مواد غذایی و اطمینان از سلامت آنها بوسیله روش های صحیح بهداشتی
• پاستوریزه کردن شیر و مواد لبنی، جوشاندن شیر و اطمینان از سلامت کامل مواد لبنی
• شستشوی سبزیجات و میوه جات با آب های سالم و پاکیزه
• تاکید بر تغذیه با شیر مادر در تمامی مراحل رشد نوزاد
• پرهیز از مصرف غذاهای دریایی مثل ( میگو،صدف و…)
• شستن ملحفه ، لباس و سایر البسه بیماران مبتلا به حصبه با آب ژاول و یا جوشاندن آنها.
• جداسازی افراد مشکوک به بیماری و عدم تماس با وسایل شخصی و رعایت سایر موارد بهداشتی تا مشخص شدن نتیجه نهایی کشت مدفوع و تایید سلامت افراد مشکوک به بیماری.

واکسن حصبه

سه مدل واکسن حصبه در جهان وجود دارد که عبارتند از:

• واکسن تزریقی که دوبار و در طول چند هفته انجام می شود. معمولا این نوع واکسن را واکسن غیر فعال می گویند، هر سه سال یک بار هم یک تزریق یادآوری انجام می شود.
• واکسن خوراکی که شامل سه کپسول «سوش زنده» است و یک روز در میان باید مصرف شود.
• واکسن تزریقی که از آنتی ژن پلی ساکاریدی تهیه شده و تنها یک نوبت جهت پیش گیری از ابتلا تزریق می شود.

پرهیز غذایی بیماران مبتلا به حصبه

• برای چند روز گوشت، مواد قندی و شیرینی مصرف نکنید.
• خوردن غذاهای ساده مانند فرنی، حبوبات با برنج، ماهی کبابی و سبزیجات آب پز بسیار خوب است.
• سوپ و اسموتی  سبز را در رژیم غذایی خود بگنجانید.
• از خوردن مواد غذایی خیابانی  اجتناب کنید و همیشه در منزل غذا بپزید.
• از خوردن میوه ها و سبزیجات خام و پوست میوه ها پرهیز کنید .
• همیشه آب جوشیده یا آب معدنی بنوشید و دست های خود را به خوبی قبل از پخت و پز بشویید.
• از محرکهایی مانند الکل، نوشیدنی های کافئین دار، چای، نوشابه های گازدار و غذاهای تند پرهیز کنید.
• در زمان اسهال از شیر و محصولات لبنی دوری کرده و در زمان یبوست غذاهایی با فیبر بالا بخورید.
• اگر تحریکات روده تان بهبود پیدا کرده است، می توانید نصف قاشق چای خوری “دانه پسیلیوم” در یک فنجان آب گرم  ریخته و بنوشید.

چه چیزی برای حصبه خوب است؟

در زمان ابتلا به این بیماری باید بدانیم که داشتن یک رژیم غذایی سالم چون میوه جات و سبزیجات بسیار به درمان سریع تر بیماری کمک می کند. نوشیدن آب میوه، سوپ و مایعات برای  جبران از دست دادن مواد معدنی بسیار موثر می باشد.

 همینطور مخلوط عسل، آبلیمو با یک لیوان آب گرم برای دستگاه گوارش بسیار مفید می باشد و می توان 2 یا 3 بار در روز از این محلول نوشید.. نوشیدن آب پرتقال تازه بدن  را هیدراته و سرد میکند، از این رو  بسیار اثر بخش است.

سوالات متداول

در این بخش از مقاله به پرسش های متداول در رابطه با بیماری حصبه پاسخ های کوتاه و مختصر می دهیم.

داروی حصبه چیست؟

در بیشتر موارد استفاده از آنتی بیوتیک های متداول مثل  کلرامفنیکل، کوتریموکسازول، آمپی سیلین، آموکسی سیلین باعث درمان بیماری حصبه خواهد شد. اما در شرایطی چون مقاومت سیستم دفاعی در برابر آنتی بیوتیک ها باید از سفالوسپورین های نسل سوم مثل : فلوئوروکوئینولون یا سفتریاکسون استفاده کرد.

آزمایش حصبه چیست؟

آزمایشی که از طریق آن بیماری حصبه مشخص می شود آزمایش «ویدال» نامیده می شود. این آزمایش به این شکل است که آنتی‌ بادی ضد آنتی‌ ژن‌های سطحی (آنتی‌ ژن O) یا آنتی‌ ژن‌های فلاژل (آنتی‌ ژن H )مثبت شود، وجود بیماری قطعی است.

چه غذاهایی برای حصبه مفید است؟

زمانی که شما مبتلا به حصبه می شوید بدنتان به شدت ضعیف شده و نیاز به یک رژیم غذایی مناسب دارید. این رژیم غذایی می تواند ترکیبی از مایعات برای هیدراته کردن بدن و تقویت سیستم ایمنی و دریافت کالری زیاد برای تامین انرژی مورد نیاز بدن شما باشد.

آیا حصبه ریشه کن شده؟

تا زمانی که سیستم بهداشتی و سلامتی کشور ها در مورد مسائلی چون لوله کشی استاندارد آب، سیستم فاضلاب و دفع پساب های محیطی، ممنوعیت استفاده از فضولات انسانی به عنوان کود کشاورزی، پاک سازی محیط از تجمع پشه و حشرات ریز خانگی، سیستم پزشکی قدرتمند و حمایتگر و… همچنان ضعیف عمل کند نمی توان انتظار ریشه کن شدن این بیماری را داشت.

طبق آماری که سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۰۷ از همه گیری بیماری تب تیفوئید ارائه داده است، بین ۱۶ تا ۳۳ میلیون نفر از جمعیت جهان به این بیماری مبتلا بوده اند. سالیانه حدود ۵۰۰ هزار نفر از این تعداد بر اثر بیماری تلف می شوند.